Warsztaty poetyckie, cz. 2: jak nie pisać wierszy?

W środowiskach poetyckich nazwanie kogoś grafomanem uchodzi za inwektywę i jest dosyć często stosowane wobec początkujących autorów, choć nie zawsze słusznie. Grafomania czyli patologiczny przymus pisania i udostępniania własnych utworów literackich jest zjawiskiem, które budzi sporo emocji. Nadużywanie pojęcia „grafomania” doprowadziło do rozszerzenia tego negatywnego określenia na wszystkie mało wartościowe próby poetyckie. A samo pisanie słabych wierszy nie stanowi sedna problemu grafomanii i jest procesem naturalnym w rozwoju twórczym. Każdy początkujący twórca zanim zdobędzie umiejętności i doświadczenie, tworzy wiersze o niskiej wartości. Nawet sam przymus pisania tak charakterystyczny dla zjawiska grafomanii może okazać się pomocny w systematycznej pracy nad tekstami.

-> Zajrzyj też do pierwszej części naszych warsztatów poetyckich online!

Kluczowym elementem dla określenia grafomanii jest bezkrytyczna postawa autora wobec własnej twórczości. Bardzo często związana z dążeniem do upowszechniania swoich utworów, mimo negatywnej oceny poziomu artystycznego. Grafoman zwykle przecenia swoje utwory, nierzadko uważa się za genialnego twórcę. Każdą krytykę ignoruje lub oskarża o niezrozumienie przekazu, a czasem twierdzi, że jego utwory wyprzedzają epokę i zostaną docenione dopiero po jego śmierci. Przekonanie grafomana o wysokiej wartości własnych tekstów bywa podsycane pochlebstwami przez znajomych i rodzinę. Nie ma w tym nic nagannego, bo każdy może pisać wiersze. Ale grafomania pokazuje swoje obłudne oblicze szczególnie w sytuacjach, kiedy grafoman wydaje za własne pieniądze tomiki poetyckie, sam sobie organizuje spotkania, na których domaga się poklasku. Grafoman bardzo mocno chce uchodzić za pisarza i pożąda społecznego uznania.

Początkujący poeta lub poetka zwykle tworzy słabsze wiersze, ale nie można go nazwać grafomanem. Jaką postawę przyjąć, aby uniknąć posądzenia o grafomanię? Należy wyostrzyć zmysł krytyczny wobec własnej twórczości, pracować nad tekstami (poprawiać wiersze), brać udział w warsztatach, słuchać konstruktywnej krytyki i mieć trochę pokory debiutanta. Grafoman chce po prostu pisać, nie zważając na poziom artystyczny. Początkujący poeta chce rozwijać swoje umiejętności by pisać coraz lepiej.

Schematy i oryginalność w sztuce poetyckiej

W sąsiedztwie grafomanii znajdujemy zjawisko pisania wtórnego, schematycznego, poetyckiego epigoństwa, ślepego naśladownictwa stylu. Obok tekstów nieudanych, słabych artystycznie istnieje niemała grupa wierszy banalnych, jałowych i po prostu zbędnych. Wiersze tego typu spełniają standardy poetyckie i niektóre z nich można by uznać za udane, ale powielają istniejące już style i konwencje poetyckie. Takich wtórnych tomików wydaje się, niestety, bardzo dużo.

Przyjrzymy się kilku terminom literackim, które dobrze określają podstawowe schematy nieświadomie używane przez debiutantów. Zaznaczamy, że środki poetyckie nadużywane i nieumiejętnie stosowane przez początkujących są z powodzeniem stosowane w wierszach wybitnych.

Ciekawą parą pokrewnych terminów literackich jest maniera literacka i persyflaż. Maniera literacka, to wtórne, pozbawione oryginalności użycie cech stylu wykształconego w danej epoce, polegające na przerysowaniu i wyolbrzymieniu pewnych jego elementów. Manieryczna była np. twórczość drugorzędnych pisarzy, naśladujących poetykę romantyzmu i Młodej Polski. Maniera ma zabarwienie pejoratywne, bo zakłada wtórność stylu, użycie elementów stylistycznych czy motywów bez pełnego zrozumienia ich celu.

Persyflaż to utwór literacki lub inna wypowiedź o charakterze żartobliwym i ironicznym, ukrywająca szyderstwo pod pozorami wyszukanej uprzejmości lub udawanej powagi. Szczególną cechą persyflażu jest ironiczne nawiązanie do cudzego stylu. Persyflaż podobnie jak maniera korzysta z obcego stylu, ale w sposób świadomy wykorzystuje wiedzę i oczytanie.  Cel persyflażu to ośmieszyć archaiczny styl lub nawiązać dialog z konwencją literacką.

Zatrzymajmy się przy terminie konwencja literacka. Jest to istniejący w praktyce literackiej i świadomości literackiej epoki zespół norm, zwyczajów, regulujących określoną dziedzinę wypowiedzi, dobór składników dzieła oraz ich układ, zespół zasad określających charakter i funkcję poszczególnych elementów dzieła oraz sposób ich zorganizowania w większą autonomiczną całość. Są to najogólniej mówiąc reguły poetyckie. Konwencja obejmuje prawie wszystkie elementy utworu: gatunki poetyckie, schematy wersyfikacyjne, motywy, epitety. Znajomość konwencji jest często warunkiem porozumienia między czytelnikiem, a autorem. Samo lawirowanie między różnymi konwencjami może być ciekawym zabiegiem artystycznym.