Recenzja książki: Upadek. Jak straciliśmy I Rzeczpospolitą

Recenzuje: Danuta Szelejewska

Terytorium wielkości miliona kilometrów kwadratowych mogła poszczycić się I Rzeczpospolita Szlachecka Obojga Narodów. Niestety – tylko do czasu. Treść książki Upadek wyjaśnia – szczegółowo, krok po kroku – Jak straciliśmy Pierwszą Rzeczpospolitą.

W Krótkim poradniku ratowania dawnej Polski Jacek Komuda – umiejscawiając Rzeczpospolitą na mapie Europy – sięga początków jej powstania, zagląda do tygla ludów (od inflancko-niemieckiego do polsko-litewskiego), wylicza wspólne i odrębne elementy Korony oraz Litwy, a także wojny prowadzone przez trzy armie na trzech frontach operacyjnych, po czym – już w rozdziałach zasadniczych lektury – analizuje ówczesną sytuację geopolityczną, pokazuje Polaków słusznie imponujących europejskim królestwom (wykształcenie, znajomość języków, żyzne ziemie, gościnność, hojność, ogólne zadowolenie z życia, sławne poselstwa, siła zbrojnych zastępów szlachty, unia lubelska). Poświęca uwagę ówczesnej modzie, szlacheckiemu pijaństwu (moczygęby i opilce), podróżom (także dla zdobycia ogłady) oraz wymuszającym haracze od podróżnych bandytom (kilkadziesiąt stron poświęca wyprawom pierwszego polskiego konkwistadora, zasłużonego generała artylerii Krzysztofa Arciszewskiego), zaś do fenomenów dawnej Polski zalicza upominające się o własne prawa staropolskie niewiasty (kresowe wilczyce), pojedynki, zajazdy, zbójectwo, przyjmowanie uciekinierów ze Wschodu, gabinety osobliwości, kuglarze, karły, niziołki i łokietki. Szeroko omawia długotrwały okres wojen (wraz z hulankami i swawolami jazdy polskiej).

Drobiazgową treść historycznej publikacji Fabryki Słów uznać można za kompendium wiedzy o dziejach I Rzeczpospolitej Szlacheckiej Obojga Narodów, w której autor z jednej strony poddaje wnikliwej analizie rządzące Rzeczpospolitą mechanizmy, z drugiej natomiast odkrywa przed czytelnikiem błędy systemu politycznego Królestwa Polskiego i Wielkiego Księstwa Litewskiego. Dokonując dokładnej analizy wydarzeń historycznych, określa przyczyny utraty potężnej republiki szlacheckiej, zaznaczając równocześnie, że nie wystarczy tylko samo ich wyliczenie (zdrada mężów stanu, krach systemu wojskowego, politycznego i skarbowego, okrutne wojny, skorumpowanie elit, waśnie religijne, przywileje stanu szlacheckiego, a także ustrojowa zasada liberum veto oraz wpływy obcych posłów i ambasadorów), warto jeszcze – co Upadek umożliwia – poznać okoliczności tym przyczynom towarzyszące. Omówione w lekturze historyczno-polityczne problemy autor opatruje wyjaśnieniami Co należało zrobić (w postaci wcięć), przytacza artykuły z Konstytucji I Rzeczpospolitej, które porównuje z zapisami z obecnej Konstytucji, wyjaśniając przy okazji, jak wyglądała ich realizacja w praktyce kiedyś i dziś. Są daty, nazwiska, liczby (również pijackie), królowie i wodzowie, szczegóły dotyczące działań politycznych, porównania, ciekawostki, historie (też przedziwne), utwory literackie. Wymowna ilustracja okładkowa (Jacek Malczewski, Śmierć) znakomicie obrazuje zarówno sam tytuł, jak i treść w ogóle.

Po książkę Upadek warto sięgnąć, by dowiedzieć się, jak to się stało, że potężna I Rzeczpospolita przestała istnieć.

Tagi: Historia Polska historia Polski