Warsztaty poetyckie, cz. 2: jak nie pisać wierszy?

Na antypodach naśladownictwa i konwencji mamy zjawisko oryginalności i nowatorstwa, równie często używa się nazwy awangarda. Nowatorstwo poetyckie zakłada wynalezienie nowych sposobów ekspresji, eksperymenty poetyckie i wszelkie innowacje w reguły tworzenia. Według Balcerzana minimum nowatorstwa to warunek fenotypu, czyli konfiguracji cech indywidualnych, odróżniających nowy utwór od całej wcześniej napisanej “reszty”. Wspomniany fenotyp ściśle wiąże się z oryginalnym stylem poetyckim, do którego  powinien aspirować każdy poeta. (Zobacz. E.Balcerzan, O nowatorstwie, s. 119-138; [w:] E.Balcerzan, Pochwała poezji, Mikołów 2013.)

Niektórzy młodzi poeci, próbując szukać oryginalności, obawiają się czytać innych poetów, aby nie nasiąknąć konkretną poetyką. Boją popaść w naśladownictwo, o czym mówi koncepcja “lęku przed wpływem” opracowana przez Harolda Blooma. Receptą na niezależność od konkretnych nurtów poetyckich i wielkich mistrzów jest oczytanie. Należy zapoznać się z różnymi szkołami i strategiami poetyckimi, czytać bardzo dużo poezji, bo wtedy obce wpływy wzajemnie się znoszą, a  świadomość poetycka rośnie.

Potoczne myślenie o poezji

Olbrzymi wpływ na powstawanie słabych wierszy ma potoczne myślenie o poezji. Dla części słabo oczytanych debiutantów własne wyobrażenia o poezji zupełnie rozmijają się z poezją. Warto zatrzymać się nad terminem poetyzm - czyli wyraz lub zwrot o poetyckiej barwie stylowej, nieużywany w innych stylach i w mowie. To co jest odczuwane jako poetyzm jest zbanalizowane i razi manierą, jest sprzeczne z tendencją do odświeżenia środków ekspresji językowej. W świadomości utrwalonej przez szkolne lektury najbardziej poetyckie są takie podniosłe słowa i uczuciowe tematy, jak np. romantyczne pejzaże liryczne, banalne porównania twoje oczy lśnią jak gwiazdy i metafory dopełniaczowe typu pod kosmosu kołdrą, autostrady pożegnań czy Mickiewicza suchego przestwór oceanu. To wyeksploatowane środki i motywy wydają się poetyckie, ale ich nagminne stosowanie jest kiczowate i razi amatorszczyzną.

Środkiem nadużywanym przez młodych twórców jest emfaza - spotęgowanie ekspresywności, patetyczna przesada w odtwarzaniu uczuć, podkreślenie, wzmocnienie myśli, nadanie wypowiedzi podniosłego zabarwienia poprzez dobór silnie nacechowanych słów; znaki interpunkcyjne (wykrzykniki, wielokropki, wielkie litery). Ważne jest wyczucie czy dana tonacja uczuciowa jest właściwa dla podejmowanego tematu. Inny prostym błędem jest zbyt częste stosowanie inwersji (figura, która polega na zmianie naturalnego szyku w zdaniu, stanowi podstawową  modyfikację w składni poetyckiej, służy podkreśleniu wagi niektórych wyrazów, zmienie intonacji czy rytmizacji retorycznej). Znałem poetkę, która stosowała inwersję niemal co drugi wers i nie brzmiało to bardzo źle. U niedoświadczonych poetów zdarza się również nadużywanie zaimków -  które służą do zastępowania innych części mowy, dzięki czemu unika się nieprzyjemnych powtórzeń wyrazów oraz skraca wypowiedź, bez utraty jej treści. Użycie zaimka ma sens jedynie wtedy, gdy wiadomo, jaki wyraz zastępuje użyty zaimek. Zaimki należy stosować tylko wtedy, gdy to konieczne.

Środki poetyckie służą określonym celom i bez uzasadnienia nie należy ich używać. Warto zadawać sobie pytanie, jaki cel chce się osiągnąć, stosując dany środek i czy jest to w wierszu konieczne. Podobnie jest z wyczuciem stosowności poruszania pewnych motywów czy tematów. Wiemy, że motywy uczuciowe czy egzystencjalne leżą bardzo często u podstaw pierwszych prób poetyckich. Nieszczęśliwa miłość, problemy rodzinne, samotność i izolacja, lęki, sny, śmierć, radość życia, obserwacje przyrodnicze to sztandarowe motywy, które pojawiają się na początku twórczości. Te tematy wydają się być wyczerpane, ale mimo to warto próbować napisać coś własnego i szukać indywidualnego podejścia do tych kwestii.

Zadania

- Kup słownik terminów literackich, np. Stefana Sierotwińskiego (za 1-3 zł na allegro).

- Zapoznaj się z figurami retorycznymi i wybierz 10 spośród nich i spróbuj ich użyć we własnym wierszu. Zastanów się po co ich używasz. Jeśli nie pasują do wiersza, pozbądź się ich. https://pl.wikipedia.org/wiki/Figura_retoryczna

- Spróbuj znaleźć w internecie grafomański wiersz.

-> Zajrzyj też do pierwszej części naszych warsztatów poetyckich online!