Warsztaty poetyckie, cz. 3: praca nad tekstem

Poezja często rodzi się z impulsów jakie do nas docierają. Nagle przychodzi nam do głowy obraz, konkretne zdanie usłyszane w tramwaju lub na spacerze, jedno słowo lub fraza, wspomnienie i wymusza spisanie. Trzeba nauczyć się notować myśli i obrazy, bo są one głównym tworzywem poetyckim. Warto wyrobić sobie nawyk zapisywania tych nagłych olśnień, bo odkładanie tego na później zwykle kończy się zapomnieniem i zgubieniem ciekawej myśli. Wielu poetów nosi ze sobą notesy, zapisuje pomysły w telefonie lub na czymś, co jest akurat pod ręką, np. serwetka w restauracji.

Praca nad tekstem. Selekcja i poprawianie wierszy.

Samo notowanie tekstów poetyckich  i ułożenie pierwszej wersji wiersza nie powinno być końcem pracy. Niestety, wielu poetów publikujących w internecie wcale nie zamierza pracować nad wierszem. Jednym z najczęstszych błędów jest szybka publikacja tekstu poetyckiego. Wiersz po kilku godzinach od spisania trafia na bloga, forum lub portal literacki. Taka publikacja jest nierozważna, bo często to dopiero szkic utworu, a wiersz nie jest jeszcze gotowy.

Praca nad udoskonalaniem wiersza zaczyna się w momencie, gdy mamy już pierwszą wersję utworu. Przypomnę z pierwszego warsztatu, że warto taki tekst odłożyć na dzień lub dwa, aby nieco ochłonąć i nabrać dystansu. Nie należy również zbyt długo zwlekać z zabraniem się do poprawiania tekstu, bo po miesiącu nie pamiętamy już, dlaczego ten pomysł nas tak fascynował.

Jeśli kiedyś będziecie oglądać rękopisy poetyckie wybitnych poetów, w wielu przypadkach znajdziecie skreślenia, zmiany w szyku, przesunięcia wersów. To jest właśnie praca, jaką wykonuje poeta, aby wiersz stał się lepszy.

Nie wszystko, co poeta zapisuje, jest poezją. Tylko grafoman niczego nie wykreśla i publikuje wszystko, co napisze. Dlatego niezbędna jest selekcja, czyli dobór fragmentów poetyckich przez eliminację tych, które nie spełniają określonych warunków. Selekcja właściwie jest wyborem fragmentów, które pasują do koncepcji danego wiersza, czyli do tzw. dominanty kompozycyjnej, organizującej cały utwór. Ta koncepcja nie zawsze musi istnieć, często nie jest łatwa do wychwycenia. Zdarza się, że poeta szuka jej bez skutku i musi posiłkować się intuicją. Ale warto spróbować wyodrębnić we własnym wierszu dominantę, która jest nadrzędnym pomysłem dla całego utworu.

Pamiętajmy, że nie wszystkie wiersze są warte opublikowania. Selekcja polega na wykreślaniu  i usuwaniu zbędnych słów, wersów i zdań, niekiedy nawet całych wierszy, jeśli selekcjonujemy teksty na konkurs czy projektujemy tomik. Podstawowym pytaniem jest: jakie kryteria przyjąć przy selekcjonowaniu? Niestety, każdy poeta musi sam wykształcić kryteria i wyszkolić słuch poetycki. Podam tylko kilka subiektywnych podpowiedzi.

Warunek konieczności

Zastanów się, co jest w wierszu najważniejsze, dominujące, które wersy są konieczne, bez których słów ten wiersz przestaje istnieć? Dalej wyodrębnij wersy, które są mniej ważne, ale dobrze komponują się z najważniejszą częścią utworu. W końcu trafiają się też fragmenty, które są ciekawe, ale nie bardzo pasują do koncepcji, którą wybraliśmy. Te ostatnie fragmenty najczęściej należy usunąć z wiersza, oczyścić go z niepotrzebnych słów i obrazów. Niekiedy są to bardzo interesujące frazy i szkoda je kasować, bo mogą stać się początkiem nowego wiersza. Dlatego warto przenieść je na inną kartkę lub do nowego pliku.

Warunek dobrego brzmienia wiersza

Bardzo ważne jest, aby tekst dobrze brzmiał w czytaniu. Prostym ćwiczeniem jest tu odczytanie na głos własnego wiersza. Niektórzy nawet nagrywają wiersze na dyktafon. Zakładam, że wiersz trzeba czasem zaprezentować przed publicznością, przeczytać na spotkaniu autorskim, na konkursie; dlatego warto wypróbować jak brzmi czytany na głos w domu bez publiczności. Czytając wiersz na głos, dowiemy się, co należy wyrzucić z wiersza albo jak przerobić poszczególne fragmenty, by wiersz czytało się lepiej.

Poza selekcją i usuwaniem zbędnych lub niepasujących fragmentów ważne jest poprawianie tekstu poetyckiego. Często niewielkie zmiany mogą znacząco odmienić wiersz; np. umiejętnie wprowadzona inwersja lub przerzutnia, przestawienie słów, skrócenie lub wydłużenie frazy, zmiana jednego lub dwu słów na inne, które nie przyszły od razu do głowy. Drobne zmiany, a wiersz staje się zupełnie inny w odbiorze.