Recenzja książki: Ukryci. Głosy z kryjówek przed Zagładą

Recenzuje: Danuta Szelejewska

Zaliczany do największych zbrodni, Holocaust (jedna z najczarniejszych kart okupacji niemieckiej w Polsce) był nie do pomyślenia. A jednak historia odnotowała przerażający akt ludobójstwa dokonanego przez nazistowskie Niemcy (przy pomocy sojuszników i kolaborantów) na sześciu milionach europejskich Żydów. W książce Ukryci czekają na czytelnika Głosy z kryjówek przed Zagładą, czyli poruszające świadectwa siedmiorga Ocalałych z Holocaustu. Czas oddać im głos.

Arkadiusz Lorenc, jak sam pisze we Wstępie, cieszy się, że zdążył przeprowadzić rozmowę (dopóki jeszcze czas całkowicie nie zatarł wspomnień) z tymi, którym dzieciństwo rozerwały na strzępy bomby spadające na miasta, a którzy – wiedząc, że nie przeżyją wojny bez ukrywania się – znajdowali schronienie na kolejne dni, miesiące i lata w miejscach najbardziej wyszukanych, w schowkach najtrudniejszych do odkrycia: za kredensem, między podwójnymi sufitami, w bunkrze na terenie warszawskiego getta, w klasztornej piwnicy, w kominach wentylacyjnych, w kanałach ściekowych, a także z farbowanymi włosami i rzęsami oraz na aryjskich papierach (kryjówka to zarówno miejsce, jak i stan). W rozmowie z Lorencem opowiadają Ocaleni z Zagłady o trudnościach dnia codziennego (wyrzucanie z mieszkań, zakaz opuszczania wyznaczonej dzielnicy, okna zaklejane kartonami, obowiązkowe opaski z gwiazdą syjońską, naloty, obławy, aresztowania, masowe mordy, pełne wozy zwłok, płacz dzieci szukających rodziców, konieczność ukrywania oznak obrzezania, ciągły strach przed odkryciem kryjówki), karach za pomoc udzielaną Żydom (obóz koncentracyjny, śmierć) oraz skutkach (przepełniona lodówka na wypadek głodu, strach na dźwięk przelatującego samolotu, brak fizycznej sprawności z powodu wielomiesięcznego leżenia niemalże bez ruchu).

Treść publikacji Wydawnictwa Prószyński i S-ka jest zatrważająca. Przedstawia odtworzony wspomnieniami obraz wojny widzianej oczami dzieci (ze strachu doroślały), których dzieciństwo albo było zbyt krótkim rajem (lalki z drewna, sad, statek ze sklejki, kalejdoskop, czerwony tapczan z małymi pantofelkami stojącymi obok, a w sferze marzeń do końca wojny pozostała biała bluzeczka), albo cechował je zupełny brak wspomnień bez wojny. Dziecięca tułaczka bohaterów książki oraz ich nieustanna troska o to, by przez przypadek nie podać prawdziwego nazwiska zaowocowała strachem już na zawsze, co uwidacznia się nawet po latach, w czasach wolności, a co czytelnik łatwo dostrzeże w trakcie lektury. Wspomnienia Ocalałych uzupełniają zapiski historyków oraz spostrzeżenia własne autora (jako wprowadzenie bądź uzupełnienie) korzystającego z raportu niemieckiego zbrodniarza wojennego Friedricha Katzmanna (jedno z najważniejszych źródeł dokumentujących eksterminację polskich Żydów podczas II wojny światowej na terenie okupowanej Polski), natomiast podane przez niego daty, nazwiska, liczby, dane topograficzne, fragmenty niemieckich rozporządzeń oraz ciekawostki stanowią historyczne ramy opisywanych wydarzeń. Pomocą służą przypisy bibliograficzne (pozycje tradycyjne i internetowe) oraz bibliografia (pamiętniki i wspomnienia, pozostałe źródła).

Książka Ukryci. Głosy z kryjówek przed Zagładą jest opowieścią o tych, którzy żyli tak, żeby nikt nie wiedział, że żyją; o tych, którzy ciesząc się każdym przeżytym dniem, do końca nie porzucili wiary ani tradycji.

Tagi: Biografie i literatura faktu