Recenzja książki: Szkoła jako przestrzeń edukacyjnego (nie)porozumienia

Recenzuje: Justyna Gul

Dylematy współczesnej edukacji

Współczesne społeczeństwo informacyjne boryka się z koniecznością wypracowania nowego paradygmatu zdobywania wiedzy oraz komunikowania się. Tym paradygmatem stało się uczenie przez całe życie (lifelong learning) nie tylko w szkolnych murach, ale również na wszelkiego rodzaju kursach czy we własnym domu. Nawyki, które umożliwiają takie podejście do zdobywania wiedzy, powinna kształtować szkoła – i to od najmłodszych lat. To właśnie ona powinna uczyć nieszablonowego myślenia, sprawiać, by uczeń wyzwolił swoją kreatywność, by był przygotowany do podjęcia wyzwań, jakie stawia przed nim dorosłe życie i współczesny świat. Niestety, współczesna szkoła wciąż w przeważającym stopniu nastawiona jest nie na wspieranie indywidualności, nie na odkrywanie przed uczniem fascynującego świata nauki, ale na kontrolowanie wiedzy i przyswajanie sztywnych definicji. Pomimo licznych inicjatyw, podejmowanych zarówno przez rząd, jak i przez samych nauczycieli, w dalszym ciągu nie może dokonać się zmiana myślenia o procesie edukacji. Kreatywność przesłaniają wymogi biurokratyczne, ilość wytworzonej w ramach funkcjonowania szkoły dokumentacji systematycznie rośnie, zamiast ulegać zmniejszeniu.

Mur, który otacza polską szkołę, czyni z niej przestrzeń pełną niedopowiedzeń i edukacyjnych nieporozumień – czytamy we wstępie do książki opublikowanej nakładem Oficyny Wydawniczej IMPULS. Szkoła jako przestrzeń edukacyjnego (nie)porozumienia pod redakcją naukową Agnieszki Domagały-Kręcioch i Bożeny Majerek to zbiór tekstów poruszających tematy związane z kondycją polskiej oświaty, wskazujących kierunki pożądanych zmian. Lektura książki wzbogaci zarówno nauczycieli, jak i dyrektorów szkół, a także – mam nadzieję – wszystkich szeroko rozumianych pracowników oświaty, mających kompetencje decyzyjne. Zebrane przez redaktorki rozważania zmuszają do refleksji, wytyczają drogę, którą warto podążać, są bodźcem do działania.

Opracowanie zostało podzielone na dwie zasadnicze części, z których pierwsza koncentruje się na relacjach interpersonalnych zachodzących w klasie szkolnej. Znajdziemy tu tekst jednej z redaktorek, Agnieszki Domagały-Kręcioch, która wskazuje na potrzebę dokształcania i ciągłego doskonalenia nauczycieli, szczególnie w zakresie wiedzy merytorycznej i metodycznej. W kolejnym tekście Agnieszka Kwatera zwraca uwagę czytelnika na najczęściej popełniane błędy w postrzeganiu innych oraz zniekształcenia poznawcze, omawiając jednocześnie ich konsekwencje. Z kolei Bożena Majerek przedstawia propozycję wyodrębnienia dwóch stylów pracy nauczyciela, tj. stylu „otwierającego” i „domykającego”. Autorka przyjmuje założenie, że pierwszy z nich sprzyja rozwojowi istotnych życiowych kompetencji, natomiast drugi skutkuje odtwórczością i schematycznością.

W części pierwszej znajdziemy również rozważania Magdaleny Grochowalskiej, dotyczące problemu społeczno-instytucjonalnych uwarunkowań pracy nauczycieli wczesnej edukacji, a także tekst Bożeny Pawlak, poświęcony tzw. zdolnościom pytajnym. Jolanta Maćkowicz porusza z kolei zagadnienia związane z przemocą, z jaką dzieci stykają się w szkolnych murach. W niezwykle cennym dla nauczycieli, a szczególnie nauczycieli-wychowawców artykule omawia sytuację ofiary przemocy szkolnej w gimnazjum, z uwzględnieniem różnych form agresji (tj. mobbing, bullying oraz zjawisko „fali” w szkole). Tę część zamyka tekst Bernadetty Jondy poświecony wybranym aspektom szkolnej rzeczywistości na podstawie Niemiec.

Część druga dotyczy tych obszarów działalności szkolnej, które mogą wpływać na pozytywny wizerunek szkoły, a także stać się podstawą do wyposażenia uczniów w szereg kompetencji przydatnych im we współczesnym świecie i w dobie szybkich zmian warunków otoczenia. Znajdziemy tu tekst Małgorzaty Bereźnickiej, poświęcony pedagogizacji rodziców, jako jednemu z zadań współczesnej szkoły, a także artykuł Patrycji Curyło-Sikory i Anny Kaczmarskiej, dotyczący problematyki dzieci i młodzieży w odniesieniu do funkcjonujących systemów wsparcia oraz oddziaływań. Renata Kowal omawia natomiast jedną z możliwości aktywizujących jednostki bądź grupy, czyli wolontariat, zwracając jednocześnie uwagę na fakt, iż ta forma oddziałuje zarówno na „odbiorców”, jak i na „dawców”.

W części drugiej znajdziemy również tekst Katarzyny Kutek-Sładek, poświęcony profesjonalistom przygotowanym do wspierania procesu wyboru przez młodzież zawodu, czyli doradcom zawodowym, a także artykuł Arno Heimgartnera i Stephana Stinga, będący analizą wyników badań oraz raportów w obszarze szkolnej pracy socjalnej w Austrii. Niestety, artykuł ten został załączony wyłącznie w języku niemieckim, z polskim streszczeniem.

Powyższe teksty zawarte w książce Szkoła jako przestrzeń edukacyjnego (nie)porozumienia, choć obejmujące duży zakres tematyczny, z pewnością nie wyczerpują problematyki funkcjonowania współczesnej szkoły, stanowią jednak bodziec do dyskusji, a może nawet do podjęcia określonych działań. Wierzę, że zgromadzone w publikacji artykuły pomogą zbudować szkołę na miarę XXI wieku - chociażby przez wskazanie kierunków przeobrażeń i potencjalnych możliwości.