Recenzja książki: Rodzinne sekrety 1943-1945. Zakładnicy wolności

Recenzuje: Zosia Czyńska

W Zakładnikach wolności. Rodzinnych sekretach powracamy do rodziny Zabierzyńskich, których pożegnaliśmy na kilka miesięcy po dramatycznych wydarzeniach początku II wojny światowej, opisanych w tomie Cztery siostry. Jest rok 1943, Zabierzyńscy z teściami mieszkają kątem w swoim dworku, zaanektowanym przez niemieckich najeźdźców. Majątkiem rządzi pulchna Niemka Erna Müller, niedomyta, ale niezwykle skrupulatna miłośniczka lawendowego krochmalu i przyjęć organizowanych dla tłumnie nawiedzających dworek nazistów. Jak przystało na prawdziwą Niemkę spod znaku KKK (Kinder, Küche, Kirche), Erna ma wąskie horyzonty myślowe, za to doskonale sprawdza się w roli zapobiegliwej pani domu. Jest tak zaradna, że próbuje nawet sama pędzić bimber.

Gnieżdżący się u niej Zabierzyńscy starają się przetrwać wojnę, choć każdy dzień przynosi kolejne koszmary. Oprócz codziennego lęku o życie, nędznego wyżywienia i niepokoju o bliskich, doświadczają dramatu obcych ludzi, którzy za wojnę płacą najwyższą cenę.

Nina Majewska-Brown doskonale łączy opowieść o codzienności Polaków podczas okupacji z wielkimi tragicznymi wydarzeniami, o których ludzie dowiadywali się z różnych źródeł. Na jaw wychodzą upiorne wydarzenia z Wołynia, gdzie sąsiedzi ukraińscy zabijali polską ludność cywilną, wymordowanie przez Rosjan polskich oficerów w Katyniu i Starobielsku, a także groza faszystowskich obozów koncentracyjnych z Auschwitz-Birkenau na czele. W świecie Zabierzyńskich nic nie jest stałe, lęk o bliskich i o przyszłość rodziny miesza się z nieustającą czujnością i oglądaniem się za siebie, bo nie wiadomo, kto jest przyjacielem, a kto wrogiem.

Majewska-Brown dokonuje udanej próby analizy psychiki ludzi zamkniętych w świecie otoczonym przez zło. Wszyscy w dworku żyją w nieustannym lęku, poczucie zagrożenia towarzyszy im przez całe dnie. Nawet Erna nie może się czuć bezpiecznie, choć stara się obłaskawić nachodzących dwór Niemców wystawnymi kolacjami. Wie jednak, że wystarczy jedno podejrzenie o nieprawomyślne działanie, jeden donos, że przechowuje w majątku Żydów, a jej świat zawali się tak samo szybko, jak świat Florentyny. Nikt się za nią nie wstawi, bo dla kolaborantów – a za takich Niemcy uznają każdego, kto próbuje pomóc Żydom – nie ma litości.

W tym wszechogarniającym ludzi strachu pojawiają się jednak osoby, które potrafią działać i podejmują kroki, których celem jest ochrona najsłabszych. Gdy jedni donoszą na ukrywających się ludzi, inni narażają życie, aby ocalić bezbronnych. Gdy jedni za pieniądze sprzedają ludzkie życie, inni chronią je ze wszystkich sił.

Zamknięty świat bohaterów sagi nie jest wolny od szeregu innych spraw. Nie brak w nim miłości, tej dozwolonej i tej zakazanej. Nie brak w nim rodzicielskiej czułości i ludzkiej złośliwości, gdy górę biorą instynkty i zwykła głupota, która może kosztować życie innych. Oprócz uczuć znajdziemy tu także codzienne sprawy, znane nam już z poprzednich tomów sagi. Choć wojna to czas skromnie zastawionych stołów, w powieści nie zabraknie tak lubianych przez czytelników przepisów na przysmaki rodziny Zabierzyńskich. Kilka z nich można przygotować samemu. Zaręczam, że warto.

Oprócz codzienności bohaterów powieści Nina Majewska-Brown przygotowała także sporo wyjaśnień i komentarzy do opisywanych wydarzeń. Ci, którzy mieli już okazję poznać wcześniejsze losy Zabierzyńskich, wiedzą, że saga bazuje na rodzinnych opowieściach i doświadczeniach rodziny i przyjaciół autorki. Także w tym tomie znajdziemy sporo odniesień do przeszłości krewnych pisarki i do osób, które pojawiły się w życiu jej najbliższych. Oprócz tych osobistych fragmentów książka została opatrzona szerokimi przypisami do rzeczywistości historycznej i politycznej, będącej podstawą fabuły. Dla szukających szerszego kontekstu wydarzeń – rzecz idealna.

Całość okraszono zdjęciami z prywatnych zbiorów autorki, dzięki czemu trzeci tom sagi jest kontynuacją osobistej opowieści o życiu ludzi, którzy marząc o wolności, całym swoim istnieniem doświadczyli kosztu jej odzyskania. To doskonała refleksja nad tym, że wolność nie jest dana raz na zawsze, a jej odzyskanie wiąże się z wyrzeczeniami, cierpieniem i śmiercią.

Nina Majewska-Brown tworzy pełnowymiarowych bohaterów. Doskonale przedstawiona, znana z poprzednich tomów sagi, irytująca Seweryna jest uosobieniem złośliwej teściowej, a główna bohaterka Florentyna to kobieta, w której wiele czytelniczek odnajdzie same siebie – dążące do miłości, sprawiedliwości i miejsca w świecie, który nie jest kobietom przyjazny, ale który zmienia się tak szybko, że to, co było normą, staje się wspomnieniem, a to, o czym marzymy, nadchodzi szybciej, niż nam się wydaje. Idealne w tym kontekście jest przesłanie książki, które kieruje do czytelników autorka: Ludzie wierzą we wszystko, byle zostało dobrze opowiedziane. Tą mądrością kieruje się Florentyna, która rozumie, że świat nie jest czarny ani biały, ale taki, jaki sobie stworzymy.

Tom trzeci sagi Zakładnicy wolności kończy opowieść o Zabierzyńskich. Czy jednak tak będzie na pewno? Liczę na kontynuację dziejów Florentyny, Konstantego i ich córek. Wciąż zostało sporo do opowiedzenia, a czytelnicy chętnie sięgną po opowieść, która pokaże, że najczarniejsze chwile zawsze mijają, a każdy kolejny dzień zawsze przynosi nadzieję.

Polecam.

Tagi: Współczesna proza literacka bóg