Recenzja książki: Legenda o samobójstwie

Recenzuje: Katarzyna Kurowska

Legenda o samobójstwie zaskakuje tym, że to, co wydawało się niespójną powieścią, okazało się zbiorem opowiadań, których bohaterami są ci sami ludzie. Akcja rozgrywa się na Alasce i wspólnym motywem jest tu samobójstwo. Debiut Davida Vanna jest przejawem odważnej zabawy z (nie)jedną historią i możliwościami, jakie oferuje literatura i krótka forma, a zarazem formą „przepracowania" trudnego doświadczenia, jakim jest samobójstwo ojca. Zbiór opowiadań pokazuje, że Vann na wiele sposobów próbował pisarsko zmierzyć się z tym bolesnym i krępującym tematem.

Po pierwsze: chcąc ukazać złożoność własnych relacji z ojcem, a zwłaszcza ich niedosyt. Ten niedobór, który sprawia, że po latach zbierając we wspomnieniach cząstkowe ślady ich wspólnego kontaktu, syn podejmuje próbę zrekonstruowania relacji i odnalezienia przyczyn takiego a nie innego jej charakteru. A - co więcej - szuka w tym doświadczeniu, w wychowywaniu w domu zdominowanym przez kobiety: matkę i córkę, z ciągłą nieobecnością ojca – determinantu dla swego późniejszego życia.

Po drugie: by zrozumieć śmierć ojca, potrzeba go dobrze poznać. W tym celu kolejne warianty opowieści przybliżają tę postać jako niewiernego męża (nie tylko matki Roya, ale też kolejnej żony, Rhody, oraz każdej innej partnerki), nieżyciowego biznesmena-marzyciela (bo kto rozsądny sprzedaje gabinet dentystyczny, by kupić profesjonalną łódź do uprawiania rybołówstwa?) i - wreszcie - fatalnego rodzica, który realizując swoje dziwaczne, a czasem wręcz ekstremalne plany, zaniedbuje rodzinę.

Najdziwniejszy pomysł ojca stał się tematem najbardziej obszernego opowiadania, zatytułowanego Wyspa, które będzie przywoływać skojarzenia z Robinsonem Crusoe. Otóż tata proponuje synowi roczny pobyt na bezludnej wyspie, gdzie obaj mieliby szansę sprawdzić swoją męskość, próbując przetrwać z dala od dobytku cywilizacji. Mają sami zdobywać pokarm i stworzyć konstrukcję, pozwalającą dokonać obróbki upolowanej zwierzyny, a także ją magazynować z dala od głodnej, dzikiej konkurencji. Mają zmierzyć się z deszczową i zimową porą, nawiązać bliższy ojcowsko-synowski kontakt, a także stawić czoło coraz silniej odczuwanej samotności. Nie będą walczyć ze swoimi słabościami, ale spróbują nauczyć się je akceptować i z nimi żyć. To projekt ambitny, ale na miejscu, w krytycznych momentach, które pozwalają najlepiej poznać ludzi, wychodzi na jaw, co rzeczywiście kierowało bohaterami podejmującymi to wyzwanie. Wyprawa bowiem okazuje się ucieczką od codziennych problemów, których rozwiązanie, w oczach bohaterów, wydaje się dużo trudniejsze niż przetrwanie na łonie dzikiej przyrody.

Różne przedstawienia podobnej historii sprawiają, że nie mamy pewności, które wydarzenia miały miejsce naprawdę, a które są owocem wyobraźni narratora. Mamy tu, zresztą, do czynienia zasadniczo z dwoma typami narracji: jedna z perspektywy Roya, druga - wszechwiedząca, w której zmienia się obiekt zainteresowania – czasem jest nim Roy, a czasem jego ojciec. Prawdopodobnie w każdej z opowieści, jak w legendzie, tkwi ziarno prawdy. Zatem czy przy tylu opowieściach o samobójstwie tytuł nie powinien zawierać jednak rzeczownika „legenda" w liczbie mnogiej? Po dłuższej refleksji dojść trzeba do wniosku, że nie, wśród tylu wersji zdarzeń, które zdeterminowały życie Roya i jego rodziny, jest tylko legenda. Zapewne jest nią najdłuższe opowiadanie - jedyne, które pozwala czytelnikowi poznać myśli i uczucia ojca. Wnikamy w obraz wnętrza, który częściowo sugeruje, dlaczego człowiek decyduje się na dokonanie ostatecznego, ale i odważnego aktu samounicestwienia. Wydaje się zresztą, że w pewnym momencie nie ma on już alternatywy. Zresztą, w rzeczywistości też nigdy nie wiemy, czy samobójca tylko nieumiejętnie bawi się ze śmiercią, czy też świadomie chce się jej oddać.