Recenzja książki: Chamowo

Recenzuje: mrowka

„Chamowo” wydane jako jedenasty tom utworów zebranych Mirona Białoszewskiego jest książką, której fragmenty były już wcześniej publikowane. Dla wielbicieli twórczości tego autora PIW przygotował nie lada gratkę. „Chamowo” jako powieść-dziennik stanowią zapiski roku spędzonego w nowym mieszkaniu, w mrówkowcu. Niby zwyczajne spostrzeżenia w ujęciu Białoszewskiego uzyskują oczywiście niezwykłą oprawę i „Chamowo” bez przerwy fascynuje trafnością kolejnych uwag, a czasami w codzienne poetyzowanie wkradają się autotematyczne wątki, pomagające w interpretacjach wierszy.

Prowadzone regularnie notatki nie przypominają większości znanych dzienników. Wprawdzie Miron Białoszewski opisuje drobne antywydarzenia (kupowanie kwiatów, wizyty przyjaciół, miejsca spacerów, widoki z okna), przypomina nieznaczące z pozoru dialogi, ale… nadaje im brzmienie, jakiego relacje, do których przyzwyczaili nas znani pisarze, nie mają. Pierwszą różnicę zapewniają specyficzne przyzwyczajenia językowe: niechęć do zaimka je”, który udało się Białoszewskiemu całkowicie wyeliminować, drugą szerokie wykorzystywanie rzeczowników odczasownikowych, trzecią obarczanie znaków interpunkcyjnych dodatkową semantyką. To drobiazgi, które wpływają na całościowy odbiór tekstu i nadają mu niepowtarzalnego charakteru.

W „Chamowie” rzeczy ogląda się z wielu stron, a autor dostrzega więcej niż każdy przeciętny obserwator. Mirom Białoszewski przytacza w swojej książce mnóstwo dialogów, które sprawiają wrażenie niepotrzebnych. Tyle że po chwili odsłania się ich głębszy, wewnętrzny sens. Odkrywanie głębszych przesłań z pozoru bezwartościowych, zwykłych rozmówek to jedna z przyjemności, jaką daje lektura „Chamowa”. Tych będzie jednak o wiele więcej. Krótkie frazy i sformułowania charakterystyczne dla Białoszewskiego, znane chociażby z „Pamiętnika z powstania warszawskiego” w „Chamowie” powracają. Białoszewski prezentuje postawy i odczucia typowe dla człowieka, który zmienia miejsce zamieszkania, połączone z wrażliwością poety, a przefiltrowane przez eksperymenty na języku. Liczy się tu również prywatność Białoszewskiego, oceny i recenzje wystawiane pisarzom sąsiadują w książce z wręcz intymnymi opowieściami o przyjacielskich relacjach.

Autor obserwuje i, co ważne: widzi. Zauważa problemy i najzwyklejsze przykrości codziennej egzystencji – nie chce podejmować się ferowania wyroków, woli przedstawiać konkrety wolne od emocjonalności. Dzięki temu odbiorcy „Chamowa” mogą sami wyrabiać sobie zdanie na kolejne, nieistotne, nieco plotkarskie tematy. Plotkarskie, bo Białoszewski w „Chamowie” pozwala sobie na prezentowanie codziennego życia uznanego twórcy, ale i zwykłych ludzi z jego otoczenia. Często dochodzi w książce do uaktywniania poetyki antyzdarzeń – zjawiska dzisiaj charakteryzującego przede wszystkim gałąź diarystyki blogowej. Urzekają mnie w „Chamowie” obserwacje, które z powodzeniem można uogólniać, przepuszczone przez specyficzny (może trochę kubistyczny) sposób oglądania rzeczywistości.

Miron Białoszewski nie notuje wszystkiego – on zapisuje fakty i wydarzenia, które mają interesującą, ale zamaskowaną puentę. Można pokusić się o strategię lekturową polegającą na tropieniu sensów i znajdowaniu nieoczywistych podsumowań. Białoszewski, który przecież potrafi bawić się słowem, udowadnia w „Chamowie”, że jego twórczość nie opiera się na przypadkowym docieraniu do struktur znaczeniowych, ale wiąże się z bardzo rozwiniętą wyobraźnią i talentem do obserwowania świata. „Chamowo” zachwyci wielbicieli Białoszewskiego i literatury autobiograficznej, nie nadaje się natomiast do szybkiej, nieuważnej lektury.

Izabela Mikrut