Recenzja książki: Zniknąć

Recenzuje: Justyna Gul

Historie rodzinne

Czeska literatura kojarzy się najczęściej z postmodernistycznym trendem i z takimi współczesnymi jej przedstawicielami, jak Jan Balabán, Emil Hakl, Jan Nowák, Filip Topol czy Petra Hůlová. Teraz do tej grupy dołącza Petra Soukupová, zapewniając sobie trwałe miejsce na polskim rynku zbiorem Zniknąć.

Autorka jest absolwentką praskiej szkoły filmowej FAMU, pracuje jako scenarzystka i dramaturg. Jej debiut literacki Nad morze został obsypany nagrodami, nie inaczej było z drugą książką. Powieść Zniknąć, opublikowana nakładem wydawnictwa Afera, to trzy współczesne historie rodzinne, trzy nowele, które trwale zapisują się w pamięci i sprawiają, że ich urokowi poddają się nawet ci czytelnicy, którzy zbiory opowiadań zazwyczaj bojkotują. Mimo, że Soukupová unika języka emocji czy sztucznych ozdobników, nie znajdziemy tu kwiecistego stylu czy porównań, to jednak małe tragedie małych ludzi i te większe dramaty, które determinują przyszłość, wciągają nas bez reszty, wywołując lawinę wspomnień, skojarzeń i refleksji.

Narratorem pierwszej historii - Zniknął autorka uczyniła sześcioletniego Kubę – chłopca niepozornej budowy, przypominającego dziewczynkę niż sportowca, którym według taty powinienem zostać - jak mówi bohater. Ojciec trenuje atletykę i sekcje dziecięce biegów na orientację, dlatego tak trudno jest mu pogodzić się z porażką, za jaką uważa postawę młodszego dziecka. Woli zatem poświęcać cały czas na trening starszego chłopca, Martina.

Ogólnie się nie lubimy. Jeden jest zazdrosny o drugiego, on ma całego tatę, ja całą mamę, no i każdy chciałby kawałek tego drugiego rodzica – pisze Kuba, zaś w słowach tych kryje się niezrozumienie wobec oczekiwań rodziców i bezdenny ból małego serca. Mówiąc to, bohater opowieści nie jest świadomy, iż tej stronniczości w kwestii uczuć nie zmienią nawet późniejsze wydarzenia – ani wypadek, ani zniknięcie Martina. Chociaż może zachowanie ojca nie wynikało z braku miłości, ale ze strachu przed przeciętnością? Może stanowiło próbę zrekompensowania własnej nieudanej kariery sportowca? Wszak teraz nie może jechać na mistrzostwa nawet jako ojciec i trener…

Jedenastoletni Vojta z drugiej noweli - Na krótko nie ma starszego brata, z którym mógłby konkurować. Ma jednak starszą siostrę Pavlinę, otyłą dziewczynkę, której największą pasją jest gotowanie i jedzenie. Każde z nich ma innego ojca – tata dziewczynki przebywa w Ameryce, nieobecność u jej boku próbując zrekompensować córce paczkami pełnymi słodyczy i ciuchów. A gdzie jest ojciec Vojty? Dobre pytanie, bowiem jeszcze niedawno chłopiec odpowiedziałby, że na morzu. Przekonany o tym, iż mężczyzna jest marynarzem, namiętnie oddaje się swojemu największemu hobby, jakim jest sklejanie okrętów. Nie tylko papierowe modele łączą go z ojcem – jest jeszcze koszulka, stara i sprana szmata, z którą Vojta prawie nigdy się nie rozstaje. Przynajmniej do czasu, gdy babcia nie wyrzuca jej do śmieci. Zapoczątkuje to lawinę gwałtownych wydarzeń i nakręcać będzie spiralę nienawiści tym większą, że chłopiec odkrywa głęboko skrywaną tajemnicę matki – prawdziwą tożsamość swojego ojca.

Bohaterkami trzeciej noweli, Wianuszek, są dwie dorosłe siostry – Hana i Helena. Mimo niewielkiej różnicy wieku, już w dzieciństwie nie potrafiły one odnaleźć nici porozumienia, a niechęć z roku na rok przeradzała się w coraz większą nienawiść. Decyzja o podążeniu własną drogą i zerwaniu z siostrą wszelkich więzi podjęta przez jedną z nich rozdziela dziewczyny na długie lata. Dopiero śmierć ojca sprawia, że Hana postanawia napisać do Heli, a jej lakoniczna wiadomość: Przyjdź, tatuś zmarł wywołuje falę wspomnień. Kto by pomyślał, że na miejscu spotka przyjezdną taka niespodzianka – kobieta odkrywa, że jej syn Jiřík, jest wierna kopią jej ojczyma. Jaka tajemnica przeszłości się za tym kryje?

Karty Zniknąć wypełniają bohaterowie z krwi i kości, pełni gniewu, sprzecznych emocji, nienawiści, ale i zdolni do przebaczenia. Petra Soukupová daleka jest od kreowania idealistycznej wizji rodziny, a nawet przeciwnie – sportretowane małżeństwa to praktycznie obcy sobie ludzie bądź też rozwodnicy, z trudem dzielący się obowiązkami związanymi z opieką nad dzieckiem, zaś rodzeństwo rywalizuje o uczucie rodziców i ich uwagę, przekraczając niekiedy wszelkie dopuszczalne granice. Może właśnie w tym tkwi siła autorki? W realizmie, w przaśnej rzeczywistości, która tak naprawdę jest udziałem każdego z nas?

Soukupová nie zna pojęcia „dulszczyzny”, bezlitośnie odsłania zatem kulisy rodzinnego życia, nie waha się sprowadzać na swoich bohaterów kolejnych tragedii i zostawia im wolną rękę, by mogli dokonywać wyborów. Niekiedy złych, ale ona – jak każda matka – kocha swoich bohaterów, co widać w ich konstrukcyjnej złożoności. Wobec precyzji w tworzeniu z poszczególnych elementów tak dogłębnie poruszających opowieści nie dziwi deszcz nagród, którymi kolejne pozycje autorki są obsypywane. Pozostaje zatem jedynie czekać na następny dowód jej talentu - na nową książkę.