Recenzja książki: Zimny płomień

Recenzuje: Katarzyna Krzan

MIŁOŚĆ DO ŚMIERCI

Opowiadania z tomu „Zimny płomień” ukazują wszechstronność tematu i mistrzostwo językowe pisarza, który był gwiazdą japońskiej literatury. Tytułowe opowiadanie dotyczy fascynacji teatrem kabuki. Bohater opowieści jest zakochany w Mangiku – japońskim onnagacie, aktorze odtwarzającym wyłącznie role kobiece. W opowiadaniu „Miłość wielkiego Kapłana świątyni Singa” poznajemy oświeconego kapłana w podeszłym wieku, który osiągnął już najwyższy stopień rozwoju duchowego i czeka już tylko na śmierć, by odejść do buddyjskiego raju, który zupełnie niespodziewanie zakochuje się w Wielkiej Cesarskiej Nałożnicy. Jest to genialne studium uczuć, wielkich porywów serca, które znajdują wyraz w drobnym geście. Podobnie jak w opowiadaniu „Przejść przez wszystkie mosty”. Owego przejścia pragną dokonać trzy gejsze podczas pełni księżyca. Odmówienie modlitwy na każdym z mostów ma im zapewnić spełnienie marzeń. Zwykły przesąd, który jednak ujawnia, czy rzeczywiście każdy zasługuje na swoje marzenia. „Śmierć w środku lata” analizuje stan ducha matki, która w wypadku straciła dwoje małych dzieci. W „Niedzieli” dwójka kochanków, wiodących uporządkowane życie pracujących razem księgowych ginie przypadkową śmiercią. W „Perle” grupa przyjaciółek, wierna bardziej konwenansom niż prawdziwej przyjaźni nie potrafi być ze sobą szczera, co prowadzi do zabawnych, ale i nieco dziwacznych sytuacji. Najlepsze opowiadanie całego tomu „Umiłowanie ojczyzny” opowiada historię dwojga młodych małżonków, którzy popełniają wspólnie rytualne samobójstwo. On, jako oficer armii cesarskiej, nie widzi innego wyjścia z sytuacji, w jakiej się znalazł: jego koledzy wszczęli bunt przeciwko ojczyźnie. Następnego dnia będzie musiał spełnić rozkaz i wymierzyć im najwyższą karę. Nie jest jednak w stanie tego zrobić. Postanawia zatem popełnić harakiri. Oczywistym jest, że jego małżonka uczyni dokładnie to samo, by towarzyszyć mężowi. Mishima chłodnym, pozbawionym emocji językiem opisuje z najdrobniejszymi szczegółami ich ostatnią noc pełną erotycznej pasji, a wreszcie cierpienia towarzyszące rozcinaniu brzucha i przebijaniu tętnicy szyjnej:

„Mimo, że sam zadał sobie pchnięcie, poczuł, jak gdyby ktoś obcy uderzył go boleśnie grubym żelaznym drągiem w bok brzucha. (…) Więc to jest seppuku – myślał. Doznał całkowitego zamętu, jakby niebo mu spadło na głowę, jakby świat zachwiał się w posadach.”

Sam Autor był zafascynowany śmiercią, która w każdym jego opowiadaniu towarzyszy życiu, stanowi stały i nieodłączny element miłości. Dlatego śmierć w jego tekstach zawsze towarzyszy kochankom, jest uwieńczeniem ich miłości, ostatecznym spłenieniem. W zachodniej kulturze śmierć jest przeżywana zupełnie inaczej. Samobójca nigdy nie zostanie bohaterem, co najwyżej tchórzem. Tymczasem kodeks bushidō, którego Mishima był wyznawcą i wiernym propagatorem, uznaje samobójstwo za najbardziej honorowe wyjście z sytuacji. Zresztą sam pisarz, znany na całym świecie kandydat do literackiej Nagrody Nobla w 1970 roku odebrał sobie życie w sposób opisany w „Umiłowaniu ojczyzny”. Podobno opowiadanie to najlepiej wyraża jego postawę życiową. Seppuku, które popełnił miało zaś być wyrazem jego sprzeciwu wobec komercjalizacji życia w powojennej Japonii i odchodzeniu od tradycji samurajów. Każde z opowiadań choć prezentuje odmienną tematykę, łączy niezwykle subtelny styl pisarski, bardzo drobiazgowy w opisie i doskonale oddający niezauważalne dla zwykłego obserwatora niuanse. Jest to proza do jakiej nie jesteśmy przyzwyczajeni, nie ma tu akcji, nie ma też górnolotnej pseudofilozofii, jest za to życie i towarzysząca mu jak cień śmierć, ale postrzegana jako coś zupełnie naturalnego, a zarazem pociągającego.