Recenzja książki: Zapiski oficera armii czerwonej

Recenzuje: Damian Kopeć

Wspomnienia „wyzwoliciela”

Sergiusz Piasecki, autor słynnej powieści Kochanek Wielkiej Niedźwiedzicy, to postać nietuzinkowa. Pisarz i publicysta, oficer wywiadu, przemytnik, więzień. Człowiek o niezwykle barwnym życiorysie i twardym charakterze. Treścią wielu jego utworów była rzeczywistość życia na pograniczu polsko-sowieckim. Urodził się bowiem na Kresach, w Lachowiczach koło Baranowicz. Jako nastolatek uciekł do Moskwy, gdzie był świadkiem wydarzeń rewolucyjnych. Tam właśnie, m.in. widząc śmierć przyjaciół, nabrał silnej niechęci do "demokracji socjalistycznej", z którą potem na różne sposoby walczył.

Rozkwitło wszystko dokoła i zazieleniło się swobodnie - tak jak w Związku Radzieckim. Przyleciały ptaki i śpiewają głośno i bez przymusu na cześć partii komunistycznej i Centralnego Komitetu, zadowolone, że skończyły się tu rządy krwawych satrapów imperialistycznych.

Zapiski oficera Armii Czerwonej to powieść satyryczna wydana w Londynie w 1957 roku. Przyjęła ona formę pamiętnika radzieckiego oficera, który służy na Kresach. Człowieka, który wyzwala Wilno i Lidę we wrześniu 1939 roku, a następnie żyje tam w przebraniu w czasie okupacji niemieckiej. To zjadliwa satyra na radziecką propagandę, armię i NKWD. Na mentalność czerwonoarmistów i bolszewików. To właśnie ta powieść była najczęściej przez wydawnictwa niezależne publikowanym utworem tego autora. Jest bowiem groteskowym, acz niezwykle gorzkim spojrzeniem na losy Kresów i ich mieszkańców pod okupacją sowiecką i niemiecką. Piasecki czerpie z własnych, niezwykle bogatych doświadczeń i z doświadczeń setek tysięcy obywateli, których życie zmieniły dwa największe w historii XX wieku totalitaryzmy: radziecki i nazistowski. Piasecki ukazuje sposób myślenia i zachowania przeciętnego żołnierza radzieckiego, wykształconego tylko pod względem bezkrytycznego uwielbienia dla ideologii i wodza Kraju Rad. Wykpiwa komunistyczną propagandę, jej napuszony styl, bezczelne kłamstwa i antyhumanistyczny sposób realizacji teoretycznie wzniosłych celów.

Z mieszkania mojego jestem bardzo zadowolony. Przede wszystkim to dobrze, że nie ma tu Lipy. Bardzo się ja go bałem. Zupełnie nienormalny człowiek. Zawsze mówi, dureń, to co myśli. I w ten sposób może nie tylko sam zginąć, ale i innych zgubić.

Bohaterem książki jest Miszka Zubow, niezwykle zadowolony z siebie i dumny ze swoich dokonań obrońca proletariatu. We wrześniu 1939 roku zwraca on wolność uciemiężonym obywatelom państwa polskiego. Przynosi im największe osiągnięcia bolszewików: głód, terror, biedę, zniewolenie, strach i śmierć, nazywane postępem i prawdziwą wolnością. Zachwyca się bohaterstwem walczących z cywilami krasnoarmiejców, działaniami wielkiego socjalistycznego niemieckiego przywódcy Hitlera (niestety, tylko do czerwca 1941 roku), mądrością Jedynego Nieomylnego Przywódcy Stalina. Korzystając zaś z władzy, którą ma, rabuje, poniża, okazuje pogardę burżujom i panom, czyli wszystkim tym, którzy chodzą w skórzanych butach i mają więcej od niego. W tle stale przewijają się działania bohaterskiego NKWD, masowo likwidującego prawdziwych i domniemanych wrogów państwa radzieckiego. Silną ręką w sposób planowy wdrażającego lewicowe ideały nowego porządku, swobody, kultury, dobrobytu i sprawiedliwości. Po wybuchu wojny niemiecko-radzieckiej wraz z innymi żołnierzami wycofuje się na z góry upatrzone pozycje, w przebraniu czekając na lepsze czasy i budując mit partyzanckiej walki z faszystami.

Herbata nie wódka: dużo nie wypijesz.

Gorzki jest obraz nakreślony przez Piaseckiego. Obraz klinicznej schizofrenii i totalnego zakłamania. Jeśli gołe fakty przeczą propagandowym hasłom, to tym gorzej dla faktów. Myśl komunistyczna bowiem jest większa niż racjonalne myślenie, czego dowodzi cały wiek XX, wiecznie żywe przemówienia przywódców ZSRR, Kuby, Korei Północnej i Chin. Ta powieść to lekcja wielkiej bolszewickiej kultury, savoir-vivre'u, romantyzmu, uczciwości i niezależnego myślenia w wykonaniu prostego radzieckiego oficera. W tle cały czas pojawia się strach, nienawiść do tych, co mają choć trochę lepiej, obojętność na los innych, przedmiotowe traktowanie kobiet, brak zasad - poza egoizmem. Piasecki z ironią pokazuje świat, w którym państwo, nie człowiek jest na pierwszym miejscu. W którym każdą władzę trzeba zawsze wielbić i szanować. Gdzie nie należy nigdy mówić tego, co się myśli, gdzie trzeba wszędzie widzieć wroga, wszystkich podejrzewać, gdzie nikomu nie wolno ufać. Donosić tak, by zdążyć przed innymi.

Powieść jest świetnie napisana, pełna gorzkiej ironii. Pokazuje zderzenie dwóch światopoglądów, w którym argumentami jednego z nich są nagany enkawudzistów i propagandowa nawała. Ukazuje stosunek żołnierzy radzieckich do mieszkańców Kresów. Doskonale został oddany język komunistycznej nowomowy, propagandowy styl, znany nam także z nie tak odległych czasów. Warto sobie przypomnieć jego bogactwo, które dziś z powodu masowej demencji nie tylko byłych działaczy jest poważnie zagrożone. Książka była zakazana w PRL-u, stanowiła bowiem poważne zagrożenie dla uwielbianego przez cały naród ustroju. Teraz, gdy prawda o tragicznych losach Kresów pod rządami sowieckimi powoli zaczyna wychodzić na jaw, powieść nabiera innego znaczenia. Można ją potraktować jako pewnego rodzaj hołdu dla setek tysięcy tych, którzy nie przetrwali wprowadzania na tych ziemiach najlepszego na świecie ustroju.

Ja drugoj takoj strany nie znaju
Gdie tak wolno dochniet czieławiek!