Recenzja książki: Z dziejów husarii

Recenzuje: Danuta Szelejewska

Husaria to istniejąca przez okres prawie trzystu lat formacja kawaleryjska Rzeczypospolitej (1500-1775) wykorzystywana do przełamywania sił nieprzyjaciela. Najważniejszym motywem zaciągania się zamożnej szlachty polskiej w szeregi husarii była miłość ojczyzny oraz chęć zdobycia sławy. Książka „Z dziejów husarii” pokazuje, jak ważną rolę odgrywały rozstrzygające uderzenia husarzy, kończące się zazwyczaj zwycięstwami.

Autor przybliża czytelnikowi motywy postępowania mężczyzn wcielonych w szeregi legendarnej jazdy polskiej. Podkreśla ich patriotyzm, umiłowanie wolności, indywidualizm wyrażający się między innymi w okazałym ubiorze (nawet w czasie walki) i przypinaniu do boku łuku, a także pełna godności postawa oraz poczucie wyższości demonstrowane wyglądem i zachowaniem.

Najważniejszą bronią jazdy była kopia. Owa straszna broń mogąca jednym pchnięciem przebić kilku przeciwników naraz, przyniosła husarii miano formacji wyjątkowej w skali światowej. Sikora opisuje budowę i sposób użycia kopii husarskiej, podaje jej zalety i wady, a także sposoby pokonania pikiniera. Analizuje „efektywność broni palnej”, wskazując na jej niskie rezultaty (na dziesięć tysięcy wystrzałów przypadał jeden zabity wróg).

Pomimo ogromnej skuteczności działań husarii uzbrojonej w długie kopie, niewykluczonym było jej pokonanie. Wśród możliwości autor wymienia wykorzystanie niedogodnych dla jazdy warunków terenowych, użycie sztucznych przeszkód, takich jak na przykład płoty, świńskie pióra (krótkie piki wbijane pod pewnym kątem przed frontem piechoty i skierowane ostrzami w stronę przeciwnika), ostrostawidła zwane hiszpańskim kozłem (poprzeczna belka z nawierconymi otworami, przez które przekładano jednakowej długości zaostrzone drągi), kobylice (belki z odstającymi od nich zaostrzonymi żerdziami), hulajgrody (ściany z desek z otworami strzelniczymi), rzędy wozów tworzące ruchomą fortecę, a także szańce, rowy, wilcze doły, ostrokoły, palisady oraz rozsypywane w trawie czośniki.

Kolejnym punktem rozważań autora jest wyposażenie husarii. Ważny jej element stanowiły skrzydła, mające na celu zastraszenie nieprzyjaciela (i płochliwe z natury konie) oraz optyczne powiększenie atakujących. Przytwierdzane do pleców, siodeł, szyszaków i tarcz (w parze lub pojedyncze, o różnej konstrukcji) straszyły widokiem i szumem. Wśród wyposażenia husarii autor wymienia również koncerze i pałasze, szable i miecze dwuręczne, czekany, pistolety, bandolety i karabiny, a także uzbrojenie ochronne (kolczugi, misiurki, karaceny, tarcze).

Ostatni rozdział poświęcony jest zmierzchowi legendarnej jazdy polskiej. Do autorskich wniosków należą: problemy dotyczące finansowania armii, zapobiegliwość przeciwników, coraz mniejsze znaczenie dowódców i słabsze wyszkolenie husarzy, na koniec zaś upadek bojowego ducha i woli walki.

Książka zawiera liczne ilustracje, przybliżające czytelnikowi opisywane czasy i wydarzenia oraz ciekawostki i mity związane z husarią. Stanowi wyczerpujące studium tematu.