Recenzja książki: Towarzysze. Komunizm od początku do upadku. Historia zbrodniczej ideologii

Recenzuje: milwaukee meg

Nie można mówić o historii XX wieku bez chociaż podstawowej i przelotnej znajomości komunizmu. Przez bez mała sto lat dzieje Europy, a - co za tym idzie - i świata, kształtowane były przez tę ideologię. Nieważne, czy stało się tak dzięki ludziom, owładniętym myślą jej wprowadzenia w życie, czy tych równie namiętnie z nią walczących. Niestety, jest to temat niewdzięczny do opisywania, a więc i do studiowania; emocje, jakie wzbudzał, połączone z zasłoną dymną propagandy obu stron i żelazną kurtyną aparatu ucisku sprawiły, że trudno jest o obiektywny, a jednocześnie - pełny opis tego zjawiska. Jednak całkiem udaną próbę przedstawienia szerokiemu gronu publiczności historii komunizmu podjął Robert Service w „Towarzyszach”, opatrzonych wiele mówiącym podtytułem „Komunizm od początku do upadku. Historia zbrodniczej ideologii”.

Trzeba przyznać, że autor solidnie się przyłożył. Nie zaczynamy, jak by się na pierwszy rzut oka wydawało jedynie słusznie i logicznie, od Marksa i Engelsa, ale od komun żydowskich, ruszamy poprzez grup pierwszych chrześcijan, by przez myślicieli oświecenia przejść dopiero do tych dwóch teoretyków komunizmu… A potem do reszty, już lepiej znanej, jak chociażby rewolucja październikowa czy Pierestrojka. Równie szerokie, jak ramy czasowe, jest tu ujęcie geograficzne, gdyż Service opiera się ogólnemu trendowi do kończenia historii komunizmu na ZSRR i Europie Środkowo-Wschodniej… może, na drodze wyjątku, dołączając przypadek Chińskiej Republiki Ludowej, ale to na marginesie i mniejszym druczkiem. W „Towarzyszach” opisane są, obok najczęściej podejmowanych tematów, również kręte polityczne ścieżki krajów Ameryki Południowej, Północnej, Azji południowo-wschodniej, czy choćby całkiem peryferyjnej Australii. Ciekawe jest też syntetyczne podejście autora, który stara się wśród najrozmaitszych form i odsłon komunizmu w różnych krajach stworzyć jeden i uniwersalny obraz całej ideologii, opisać jej podstawy i kierunki, w jakich ewoluowała na przestrzeni wieku.

Szerokie ujęcie tematu i naukowa skrupulatność, z jaką Service odkrywa przed czytelnikiem kulisy wydarzeń na czerwonej części mapy ideologii to główne i podstawowe zalety tej książki. Oparty o amerykańskie, brytyjskie, rosyjskie oraz hiszpańskie archiwa i książki tekst jest obiektywny i pisany z odpowiednią dozą sceptycyzmu wobec oficjalnych źródeł (co - szczególnie w przypadku książek o ZSRR - jest bardziej niż konieczne); autor odpowiednio ocenia fakty i mity, nie dając się zwieść uproszczonym i mocno ubarwionym opiniom. Ważne jest też, że Service nie ograniczył się do opisu samego Kraju Rad, ale zadał sobie trud poszukania informacji o krajach tak egzotycznych w literaturze o komunizmie jak Chile, Indie czy Australia. Jest to naprawdę rzadko spotykane i można mieć nadzieję, że będzie to znaczący precedens.

Nawet jednak tak szerokie, bystre i obiektywne spojrzenie nie ustrzegło się owej "plamki ślepej" – niektóre z najnowszych teorii dotyczących wydarzeń w ZSRR czy Chinach nie są w ogóle wspomniane, jakby zostały pominięte w, skądinąd naprawdę dogłębnych, poszukiwaniach autora. Nie to jednak jest prawdziwym mankamentem „Towarzyszy”. Jest to książka po prostu nużąca… i trudno powiedzieć, czemu. Service naprawdę stara się przybliżyć czytelnikowi w jak najprostszy sposób całą historię komunizmu, ale, niestety, nie udaje się mu to zupełnie; opisy są suche i miałkie, zdecydowanie nie porywające. Jakkolwiek nie cierpi na tym merytoryczna strona książki, jednak nie czerpie się z lektury „Towarzyszy” takiej satysfakcji, jakiej by się oczekiwało.

Książka Service’a to interesująca pod względem tematycznym i bardzo inteligentnie napisana książka, która powinna zainteresować zarówno miłośników historii, jak i ludzi po raz pierwszy sięgających do tego typu literatury. Niestety, warsztat pisarski autora sprawia, że jest to książka dość ciężka w lekturze, zmuszająca do umysłowej gimnastyki - niekoniecznie w pozytywnym tego słowa znaczeniu. Pozostawiam już potencjalnemu czytelnikowi decyzję, czy dla niego forma jest równie ważna, co treść… czy może jednak intrygująca zawartość wynagrodzi trudy przedzierania się przez kolejne akapity.