Recenzja książki: Rok 1920. Wojna Polski z Rosją bolszewicką
Recenzuje: Justyna Gul
Wojna Polski z Rosją bolszewicką
Wojna polsko-bolszewicka to konflikt zbrojny pomiędzy odrodzoną Rzeczypospolitą a powstałą w wyniku Rewolucji Październikowej Rosją radziecką. Dla Polski stawką w wojnie było zachowanie niestabilnej jeszcze niepodległości, określenie ostatecznego kształtu granic i ustroju państwa, jak również stworzenie korzystnej sytuacji międzynarodowej w Europie Środkowej. Dla Rosji radzieckiej, dążącej do podboju państw europejskich, zgodnie z doktryną i celami politycznymi partii bolszewików, wojna była konsekwencją ideologii komunistycznej – marksistowsko-leninowskiej, zakładającej światową rewolucję proletariatu. Na temat wojny polsko-bolszewickiej powstaje spora ilość książek, ale na szczególną uwagę zasługuje zwłaszcza „Rok 1920. Wojna o Polskę” pod redakcją Agnieszki Knyt. Ten przepięknie wydany przez Kartę we współpracy z Narodowym Centrum Kultury album to hołd złożony walczącym w 90. rocznicę bitwy warszawskiej. O jego wyjątkowości świadczy nie tylko staranność wydania, ale i sam sposób przedstawienia wojny – prawdziwej, pełnej bólu, okrucieństwa i porażek. Zamiast klasycznej narracji w „Roku 1920. Wojnie o Polskę” mamy tworzące logiczną całość i dokumentujące przebieg konfliktu teksty źródłowe. Nieznane wcześniej dokumenty czy zdjęcia, gromadzone przez lata, pozyskane dzięki kwerendzie przeprowadzonej przez Narodowe Centrum Kultury w Instytucie Józefa Piłsudskiego w Nowym Jorku, „opowiadają” nam pewną historię i nadają realności doznaniom podczas lektury. „Bolszewików trzeba pobić, i to niedługo (…)” mówił Józef Piłsudski, którego słowa otwierają naszą wędrówkę po kartach przeszłości. Poznajemy treść jego mowy noworocznej, widzimy zdjęcia z mszy polowej na Placu Saskim czy obrazy z frontu. Niemal słyszymy myśli Lenina, skierowane do Rady Wojennej Rosji, dotyczące warunków przedstawionych przez Polskę, które są „absolutnie nie do przyjęcia albo nawet zgoła bezczelne (…)”. Pełne nadziei są listy ppor. Władysława Broniewskiego z 1 Pułku Piechoty Legionów, który „na ogół jest dobrze usposobiony, ma ochotę trochę powojować”, a wstrząsający atak w Żytomierzu, opisywany przez ppor. Lepeckiego, oraz „wykrzywiona okropnym, nieludzkim jakimś śmiechem twarz kobiety, wyglądającej przez okno pobliskiego domu (…)” utkwi nam w pamięci na długi czas. 26 do 27 kwietnia – „Polacy zdobywają Owrucz, Korosteń, Malin i Koziatyń (…) Polskie wojska biorą 25 tysięcy jeńców”, a por. Stanisław Lis-Błoński z przejęciem opisuje wydarzenia z obozu jeńców bolszewickich, gdzie „niektórzy tak cuchnęli zgnilizną, że nie można ich było trzymać we wspólnych pomieszczeniach z innymi”. Po czasie zwycięstw przychodzi pasmo niepowodzeń. Michaił Tuchaczewski stwierdza, że „ciągłe cofanie się ostatecznie złamało zdolność do boju armii polskiej”. Pojawiło się zwątpienie, a demoralizacja czy dezercje kładły się cieniem na idei walki o granice Rzeczypospolitej. Walki przerywają dopiero podpisane w Rydze preliminaria pokojowe pomiędzy Polską a Rosją bolszewicką a Adolf Joffe, przewodniczący delegacji bolszewickiej, mówi, że „obie układające się strony przekonały się, jak cenną jest sprawa pokoju”. Jan Dąbski z kolei oddycha z ulgą, że „pokój daje gwarancję trwałości”. Ta niełatwa dla Polaków wojna znajduje swoje odbicie w dziesiątkach poruszających zdjęć i wypowiedzi jej uczestników, zawartych w albumie. „Rok 1920. Wojna o Polskę” to swoisty portret Polski, Polaków i wędrówka po miejscach, gdzie niekiedy ważyły się losy całego konfliktu. Obraz ten okraszony jest plakatami i ulotkami, budującymi atmosferę tamtych czasów. Wszystko to sprawia, że album wydany przez Kartę skłania do współodczuwania oraz zachęca do dalszego zgłębiania wojny polsko-bolszewickiej, wojny, budzącej wiele kontrowersji i pełnej niejednoznaczności. Sam Piłsudski przyznawał, że całą wojnę musiał „oszukiwać wszystkich, że na pewno zwycięży: przyjaciół, podkomendnych, opiekunów”, lecz mimo to zwycięstwo pod Warszawą było zwycięstwem jego oraz całego społeczeństwa polskiego. Album, będący odzwierciedleniem dziesięciu miesięcy tego istotnego dla polskiej niepodległości roku, pełen faktów i portretów, pozwala na snucie własnych rozważań i przemyśleń, budując jednocześnie opowieść o zwycięstwie. My, podczas lektury, jesteśmy jego świadkami.
