Recenzja książki: Punkty zwrotne. Decyzje które zmieniły bieg drugiej wojny światowej

Recenzuje: Milwaukee Meg

Co by było, gdyby… Rozważania idące w tym kierunku, tak popularne w naszym codziennym życiu („Ach, gdybym tylko pamiętała o urodzinach cioci!”), w naukowych opracowaniach są pomijane pełnym wyższości milczeniem lub uznawane za urągające logice dywagacje dla czytelników niższej rangi. Rzadko kto, jeśli już zajmuje się problemem historycznego ‘gdybania’, zadaje sobie fundamentalne pytanie: czy jakikolwiek inny wybór był możliwy, biorąc pod uwagę uwarunkowania tamtego okresu i osoby biorące udział w procesie decyzyjnym. Tym właśnie, a nie bezproduktywnym zastanawianiem się ‘jakby było świetnie’, zajmuje się książka brytyjskiego historyka Iana Kershawa, „Punkty zwrotne”.

Analizowane w niej są najważniejsze decyzje II wojny światowej – agresja III Rzeszy na Związek Radziecki, atak Japończyków na Pearl Harbour, kontynuowanie walki przez Wielką Brytanię w 1940 roku, ‘ostateczne rozwiązanie’, atak Włoch na Grecję, wszelkie rozgrywki Roosvelta mające doprowadzić do przerwania z amerykańskim izolacjonizmem i kilka innych. Jest to w jakimś stopniu analiza kolejnych zdarzeń i przesłanek, które złożyły się na decyzje, tworzące nowożytną historię z naszych podręczników. Autor próbuje pokazać w którym momencie sprawy toczyły się tak naprawdę już rozpędem, tak że nie można było zatrzymać ich biegu, a kiedy były to jeszcze mrzonki, wymysły jednego bądź kilku ludzi na niewłaściwych (właściwych?) miejscach.

Kershaw skupia się na tych naprawdę najistotniejszych z najważniejszych decyzji, i do tego z lat 1940 – 1941. Nie ma tu więc roztrząsania samego rozpoczęcia wojny, ani tym bardziej jej zakończenia, a jedynie wybrane zagadnienia z jej ogólnych dziejów. W zamian dostajemy naprawdę przekrojowe ujęcie tych wydarzeń i przypadków, jakie do nich doprowadziły – bardzo dokładnie zarysowane jest tło każdej decyzji i przedstawione są osoby, które miały na nią wpływ. Pokazane są wszelkie obiektywne i subiektywne przesłanki… a jak można się domyślać te drugie odgrywały równie wielką, jeżeli nie większą, rolę. Całość trzyma się dość sztywno konwencji zwykłej popularnonaukowej książki, często też zdarzają się tak suche kawałki, że papier na którym je wydrukowano wydaje się basenem pod względem wilgotności. Ale Kershaw stara się jak najprościej wyłożyć te wszystkie złożone problemy, nie używając trudnych wyrazów i skrótów myślowych.

Niestety upraszczanie historii prowadzi tutaj do pomijania jednych spraw kosztem drugich. Niektóre nowe i popularne teorie są ignorowane (taka teoria Suworowa o planowanym ataku ZSRR na Niemcy nie zasłużyła sobie na choćby jeden malutki przypisik), a czasem fakty pojawiają się ‘bo tak’. Nie jest to też w żadnym razie książka odkrywcza – może jedynie w formie uporządkowania informacji i zebrania ich w jednym miejscu, ale wszystkie z opisywanych tu zdarzeń i podobne ich interpretacje można znaleźć w innych opracowaniach, bardziej szczegółowych bo mówiących o tylko jednym z przedstawionych tematów. Także niektóre analizy, przez ich uproszczenie, stają się naiwnym powtarzaniem utartych frazesów, choć widać że autorowi wcale o to nie chodziło i że mógłby na ten temat powiedzieć o wiele więcej ciekawszych rzeczy.

Ale te niedociągnięcia stają się znośne, a wręcz wskazane, jeśli określimy grupę docelową książki jako początkujących historyków – amatorów. Dla osób które nie miały wcześniej wiele do czynienia z II wojną światową będzie to świetna książka na początek: jeśli wiemy mniej – więcej kto z kim się bił, mamy tu możliwość spokojnego poszerzenia swojej wiedzy o polityczne meandry i ogólne postawy wobec wojny. Kershaw pisze czasem trochę zbyt sucho, wręcz encyklopedycznie, ale zrozumiale i na dłuższą metę przyjemnie. Znakomitym pomysłem było także umieszczenie na samym początku książki swoistego dramatis personae, z krótką wypiską nie tylko tych najważniejszych ludzi wojny.

„Punkty zwrotne” to ciekawa książka, choć więcej radości będzie sprawiała mniej obeznanym z historią czytelnikom niż starym wyjadaczom tematu. Przyjemna w czytaniu, ładna w patrzeniu, miła w dotyku, po prostu dobra literatura popularnonaukowa.