Recenzja książki: Przestrzeń edukacyjna. dylematy, doświadczenia i oczekiwania społeczne

Recenzuje: Justyna Gul

Szkoła jako mikrospołeczność

Warunkiem przetrwania cywilizacji jest permanentny rozwój, a wizja stanu pożądanego do osiągnięcia stanowi motor starań społeczeństwa, realizowanych na wielu poziomach i płaszczyznach. Do instytucji wspomagających rozwój należy szkoła, na tyle ściśle związana z otoczeniem, że rozwój poszczególnych nauk powoduje potrzebę nieustannej weryfikacji treści programu nauczania. Rozwój nauk o człowieku zaś skłania do modyfikacji sposobów uczenia i wychowywania. Są to dwie podstawowe i zależne od siebie płaszczyzny, których identyfikacja i oznaczenie stają się warunkiem koniecznym do określenia celów i zadań stawianych przed szkołą.

O szkole jako instytucji, a zarazem miejscu w przestrzeni społecznej, gdzie dojrzewanie moralne i intelektualne nabiera tempa, traktuje zbiór „Przestrzeń edukacyjna – dylematy, doświadczenia i oczekiwania społeczne” pod redakcją naukową Mirosława Kowalskiego, Agnieszki Pawlak oraz Anity Famuły-Jurczak. Przedstawione w nim koncepcje nie tylko sygnalizują zmiany, ale pokazują ich kontekst i znaczenie w całym procesie edukacji, szczególna uwaga zwrócona jest tu również na uczestnika tego procesu, czyli ucznia.

Mamy zatem rozważania na temat rankingów oświatowych, ściśle związanych z zagadnieniem konkurencji. Autor (Bogusław Śliwerski) zastanawia się,  dlaczego o wskaźnikach procesów edukacji decydują socjolodzy i podsuwa niepokojące myśli, że uruchamiając procesy konkurencyjne w całym systemie oświatowym, wykluczamy jednocześnie wspólnotę celów, jaką – zgodnie zresztą z ustawą o systemie edukacyjnym – powinny realizować placówki oświatowo wychowawcze.

Interesujący wywód przeprowadza H. Pawlak na temat indywidualizmu i przedmiotowości w przestrzeni edukacyjnej w kontekście teorii „społeczeństwa ryzyka”. Badaczka uświadamia, że współczesne polskie społeczeństwo doświadcza kryzysu zwanego „powszechnym brakiem odpowiedzialności”, który nie ominął także szkół. Jawią się one jako narzędzie polityczne, czego skutkiem są edukacyjne paradoksy przejawiające się tym, że zamiast kształtować społeczeństwo i być motorem pozytywnych zmian, szkoła swoją misję wyraża obecnie w „kulcie indywidualizmu i infantylnej podmiotowości”.

Jako, że edukacja nie istniałaby bez uczniów, to właśnie im, ich zachowaniom oraz problemom z nimi związanym poświęcona jest obszerna część opracowania. Znajdziemy tu zatem analizę ekstremalnych zachowań uczniów: identyfikację ich przyczyn, proces powstawania, a także działania zapobiegające (E. Muszyńska) oraz komunikat z badań nad agresywnymi zachowaniami gimnazjalistów (L. Wawryk). A. Famuła-Jurczak podejmuje zadanie nakreślenia obrazu ucznia z perspektywy jego samego w codzienności szkolnej - czyli w szkole jako mikrospołeczeństwie. Dla kontrastu mamy też portret ucznia w wypowiedziach przyszłych nauczycieli edukacji wczesnoszkolnej, co jest o tyle istotne, że sposób postrzegania ucznia przez nauczyciela ma zasadnicze znaczenie w budowaniu relacji pomiędzy nimi (A. Olczak).

Interesujące jest także opracowanie dotyczące edukacji seksualnej uczniów niepełnosprawnych intelektualnie (M. Furmanowska) z uwagi na fakt, iż „seks” i „niepełnosprawność” to pojęcia rzadko występujące obok siebie w świadomości społeczeństwa.

Przytoczone zagadnienia to oczywiście zaledwie „dotknięcie” zawartości książki „Przestrzeń edukacyjna – dylematy, doświadczenia i oczekiwania społeczne”, która traktuje zagadnienie edukacji przekrojowo, sygnalizując pewne kwestie, po czym dogłębnie je analizując. Zespół redakcyjny porusza delikatne, często kontrowersyjne, trudne tematy, a wszystko po to, by zwrócić uwagę na konieczność zmian. Książka stanowi swoisty drogowskaz i tylko od decydentów, a i od samych nauczycieli (obecnych i przyszłych) zależy, czy będą oni tych zmian motorem.