Recenzja książki: Ostatni brzeg
Recenzuje: Anna Gut
W niedługim czasie po zakończeniu II wojny światowej coraz bardziej dawała o sobie znać rywalizacja radziecko-amerykańska. Był to początek tak zwanej "zimnej wojny", w efekcie której trwał nieustanny wyścig zbrojeń, szczególnie w zakresie posiadania broni jądrowej. Rywalizacja ta niejednokrotnie stawiała świat w obliczu wojny nuklearnej i ryzyka III wojny światowej - szczególnie w latach pięćdziesiątych i sześćdziesiątych ubiegłego stulecia. Groźba wojny była wówczas całkiem realna i książka Nevila Shute, napisana w 1957 roku, stała się dramatycznym krzykiem protestu przeciwko szaleństwu, jakiemu poddawały się światowe mocarstwa, zbrojąc się w broń nuklearną i przeprowadzając liczne próby jądrowe, nie bacząc na to, jakie skutki taka wojna przyniosłaby ludzkości.
Ostatni brzeg, w którym Shute zawarł straszliwą wizję zagłady ludzkości wskutek wybuchu wojny atomowej, stał się ostrzeżeniem dla wszystkich - i dla tych, którzy by ją wywołali, i dla tych, których by unicestwiła.
Akcję książki Shute umiejscowił w Australii, w Melbourne i jego bliskich okolicach, w 1961 lub 62 roku, po wojnie nuklearnej, która kilka miesięcy wcześniej wybuchła na półkuli północnej i trwała niecałe 40 dni. Wskutek złego rozpoznania agresora, który zbombardował Waszyngton, Stany Zjednoczone zaatakowały Rosję, bombardując Leningrad, Odessę oraz ośrodki nuklearne. Wszystko potoczyło się błyskawicznie. Do wojny dołączyły Chiny i północ została zasypana bombami nuklearnymi, co spowodowało rozprzestrzenienie się potężnego promieniowania, zabijającego ludność chorobą popromienną. Gdy na północy już życie nie istnieje, na południu Ameryki Południowej, Afryki i Australii ludzie żyją ze świadomością, że za kilka miesięcy również i oni będą musieli umrzeć, gdyż prądy równikowe, mieszając powietrze, spowodują, że promieniowanie wcześniej lub później dotrze i tu.
Głównymi bohaterami książki są cztery osoby, młode małżeństwo Holmesów, Peter i Mary, oraz Dwight Towers i Moira Davidson. Moira jest córką hodowcy bydła, dziewczyną, która nie widząc przed sobą przyszłości, za dużo pije, spędzając czas na spotkaniach towarzyskich. Do czasu, gdy pozna Dwighta. Holmesowie mieszkają na wsi ze swoją maleńką córeczką, Peter jest oficerem łącznikowym australijskiej marynarki wojennej, a Dwight - kapitanem jednego z dwóch pływających jeszcze amerykańskich okrętów podwodnych, na który zamustrowany również zostaje Holmes, by odbyć dwa rozpoznawcze i badawcze rejsy, głównie pod kątem poszukiwania istnienia życia i badania natężenia napromieniowania na północy. Informacje, jakie zdobywają, są jednoznaczne; oznak życia na półkuli północnej, a także poniżej równika brak, zaś napromieniowanie utrzymuje się w dalszym ciągu na wysokim poziomie.
Mimo zbliżającego się nieuchronnie końca, życie na "ostatnim brzegu" toczy się w miarę normalnie, chociaż już doskwierają utrudnienia związane z brakiem benzyny, uniemożliwiającym poruszanie się samochodami. Funkcjonuje tylko kolej, brak również innych potrzebnych artykułów, które nie mogą być znikąd sprowadzone. Nie ma chaosu ani paniki, wszyscy spokojnie zajmują się swoimi zwykłymi zajęciami i rozmawiają bez zbytnich emocji o tym, co ich czeka. Mary Holmes zakłada i wyposaża wraz z Peterem swój ogród, ojciec Moiry ogradza swoją farmę. W mieście odbywa się jeszcze ostatni wyścig samochodowy, a Dwight i Moira, między którymi nawiązuje się coś więcej niż nić sympatii, kompletują prezenty dla jego rodziny, gdyż ten żyje nadzieją spotkania z nimi, i wybierają się po raz ostatni łowić łososie.
Shute w swej książce nie epatuje emocjami, lecz w beznamiętny sposób traktuje poszczególne postaci. Dopiero finał powieści wzrusza do głębi scenami końcowych chwil choroby poszczególnych bohaterów.
Być może dzisiaj, gdy - wydawać by się mogło - taka wojna nam nie grozi, powieść ta nie na wszystkich robi takiego wrażenie, jakie wywierała wtedy, gdy została wydana, stając się bestselerem, na podstawie którego powstał film pod tym samym tytułem. Niemniej nadal poraża realistyczną i dramatyczną wizją przyszłości oraz przesłaniem, które mimo wszystko w dalszym ciągu pozostaje aktualne.
