Recenzja książki: Ogród wieczornych mgieł
Recenzuje: Justyna Gul
Magiczny ogród uczuć
Historia ogrodów chińskich odznacza się niebywałą ciągłością. Rozwój myśli religijnej spowodował przyznanie sztuce ogrodów pozycji szczególnej, uprzywilejowanej. Aż do IV w.n.e. kierunek ich rozwoju wyznaczał taoizm, głoszący powrót do natury tak w kwestiach życia wewnętrznego, jak i zewnętrznego. Egzystencja człowieka w tym kontekście jest odbiciem rytmu życia wszechświata i różnych jego form. To właśnie taoizm, a dokładnie taoistyczny mistycyzm, kazał władcom – założycielom ogrodów – dążyć do przekształcania ich rezydencji w „ziemski raj”, pełen zakątków, w których za pomocą odpowiednich ćwiczeń mogli oni osiągnąć nieśmiertelność.
Wiek IV i V to coraz liczniejsze przypadki nawrócenia na buddyzm. Jednak i nowa religia była zgodna z zasadą, głoszącą wyższość wnikania głęboko w wewnętrzne życie natury nad zajmowaniem się rzeczami materialnymi. W konsekwencji rozwoju buddyzmu w Chinach powstawały bractwa i zakładano klasztory. Sytuowano je w najpiękniejszych okolicach, zaś wokół nich rozwijały się ogrody. W nich zaś najważniejszym elementem była woda, podstawowy element tworzenia atmosfery oraz kamienie, z których budowano niekiedy całe groty i tunele. Roślinność, uważana za nietrwały element ogrodów, miała znaczenie drugorzędne, choć zdarzały się kompozycje, w których kwitnące krzewy odgrywały większą rolę niż w ogrodach zachodnich. Wszystkie te zasady odnoszą się również do ogrodów japońskich, bowiem Japończycy przyswajali przez wieki wpływy chińskie z całą swą wrażliwością, choć wypracowując własny styl, zgodny z narodowym charakterem i temperamentem.
Właśnie o ogrodach, misternej sztuce ich zakładania, o przeszłości złożonej z wydarzeń dobrych i złych i o symbolice życia pisze Tan Twan Eng w fascynującej powieści, tak delikatnej jak powiew wiatru i jednocześnie tak wymownej w swym cierpieniu, jak drzewa kołyszące się podczas wichury. Książka Ogród wieczornych mgieł, opublikowana nakładem wydawnictwa Znak, zrodzona jest właśnie z mgieł, a także z zaprawionych melancholią, a nawet bólem wspomnień. To powieść wyjątkowa, która ogrzewa serca czytelników i uwodzi dusze delikatnością słów i morzem wzruszeń. To tekst pełen uczuć, pełen symboliki, przesycony emocjami i w pełni ukazujący wielki talent autora.
Poznajemy Teoh Yun Ling w trudnej dla niej chwili – przechodzi na wcześniejszą emeryturę. Jest drugą kobietą w historii Chin, która otrzymała powołanie do Sądu Najwyższego i jedyną, która przetrwała japoński obóz jeniecki dla internowanych. Jedyne wspomnienia, jakie pozostały jej po okresie niewoli, to moment okaleczenia jej ręki oraz siostra, która nie miała tyle szczęścia, co ona, by przeżyć. Po zakończeniu wojny Teoh Yun Ling rzuciła się w wir pracy, z nikim nie rozmawiając o swoich obozowych przeżyciach, wytrwale szukając śladów po obozie i miejsca, gdzie spoczęła siostra. Zatrudnienie w Wydziale Przygotowawczym Trybunału do spraw Zbrodni Wojennych jest próbą rozliczenia się z tymi, którzy zniszczyli jej rodzinę i ją samą.
Teraz, po latach, zmuszona jest zmierzyć się ze swoimi wspomnieniami i zachować je – nie tyle dla potomnych, co dla siebie. Postępujące uszkodzenie komórek mózgowych czyni przeszłość ulotną, a wspomnienia – zaledwie piaskiem na wietrze. Dlatego też Yun Ling decyduje się na spisanie niezwykłej historii swojej młodości, w tym historii mistycznej niemal relacji z cesarskim ogrodnikiem, Aritomo.
Powrót do Yugirii, do posiadłości otoczonej ogrodem, pozostawionej jej przez Aritomo, jest również wyprawą w przeszłość. Jesteśmy świadkami spotkania Yun Ling i utalentowanego artysty, które to spotkanie odmieniło ich życie, nadało mu nową jakość, ale i przepełniło tęsknotą za czymś nieuchwytnym. On, jako ogrodnik, miał zaprojektować dla Yun Ling ogród ku pamięci jej zmarłej siostry. Aritomo nie przyjął jednak zlecenia, złożył jej za to niecodzienną propozycję. Kobieta pod jego czujnym okiem uczyć się miała trudnej sztuki projektowania ogrodów i sama taki ogród założyć. Tak rozpoczął się niezwykły romans mistrza i uczennicy. Artysta nie tylko uczył Yun Ling zakładania i pielęgnacji ogrodu, ale też równowagi oraz przekraczania granic, w tym tych najważniejszych, bo tkwiących w umyśle.
Związek z Aritomo a później jego tajemnicze zniknięcie, zdeterminowały dalsze życie kobiety, która już nigdy nie związała się z żadnym mężczyzną. Jednak ich wspólna historia wciąż pozostaje niedokończona, niepełna, niczym książka, z której wyrwano brakujące strony. Zapisuje je, już współcześnie, profesor Yoshikawa Tatsuji, który przybywa do Yugirii z zamiarem pracy nad książką o drzeworytach Aritomo. Ogrodnictwo nie było bowiem jedynym zajęciem artysty. Oprócz sztuki zakładania ogrodów i tworzenia drzeworytów miał on również pewna pasję, która czyniła go wyjątkowym – był mistrzem horoshi, artystą objętych tabu tatuaży. Czy oprócz tych umiejętności zajmował się czymś jeszcze? Co sprawiło, że znalazł się w Yugirii? Na te pytania próbuje odpowiedzieć Yoshikawa, odkrywając przed Yun Ling nieznane fakty z życia jej nauczyciela i kochanka, mężczyzny, który użyl jej ciała niczym płótna, naznaczając je swoim najwspanialszym dziełem…
Ogród wieczornych mgieł to prawdziwa uczta dla zmysłów, to lektura na długo zapadająca w pamięć, która wprowadza nas nie tylko w inspirujący, mistyczny świat ogrodów, ale również w rzeczywistość wypełnioną działaniami wojennymi, atakiem armii japońskiej na Malaje, działalnością tajemniczej organizacji zwanej Złotą Lilią oraz… śmiercią.
Powieść zwraca uwagę nie tylko fabułą, ale i doskonałą kompozycją. Autor, wykazując się kunsztem ogrodnika słowa pisanego, splata ze sobą przeszłość i teraźniejszość, tworzy atmosferę zmysłowości, sensualności, ale i oddającą traumę wojennych przeżyć. Powieść została uhonorowana nagrodą literacką Man Booker Prize 2012 i wierzę, że to nie będzie jedyna nagroda – największą jest jednak zachwyt czytelników. A tego z pewnością nie zabraknie, nie sposób bowiem nie docenić poezji słowa i pieszczoty zmysłów, jakie gwarantuje spotkanie z Ogrodem wieczornych mgieł.
