Recenzja książki: Niskorosła

Recenzuje: Adrianna Michalewska

Niskorosła to dramatyczna opowieść o odmienności i o próbach radzenia sobie z przemocą. Oto Małgorzata, niskorosła, mierząca 137 cm wzrostu kobieta, cierpiąca na achondroplazję. Poza szpotawymi kolankami, wypukłym czołem i nosem, który wskazuje na wadę bohaterki, Małgosia nie ma innych ułomności. Choć świat definiuje ją jako karlicę, zbrodniarkę (w różnej kolejności), Gosia jest kobietą, żoną, matką, córką rodziców, którzy wobec niej nigdy nie stosowali taryfy ulgowej. Gosia jest człowiekiem.

Bohaterka jest staczką, kolejkową. Ma nawet składaną drabinkę, z której korzysta, gdy dotrze do okienka w przychodni, w której rejestruje ludzi, za których zawodowo stoi w ogonku do specjalisty. Ma też przyjaciółkę, śliczną Calineczkę, która jest lustrem i sumieniem Małgosi.

Powieść rozpoczyna stwierdzenie, że Gosia jest zbrodniarką, którą transportują do więzienia w Kluczborku. I tyle. Pomiędzy tym stwierdzeniem a momentem dotarcia do zakładu karnego przewija się, jak na starej taśmie z celuloidu, całe życie Gosi. Wiemy, że jest skazana za morderstwo, ale kogóż by mogła zabić ta miła, inteligentna i sympatyczna matka dwójki dzieci?

Niskorosła to opowieść o ograniczeniach i o ich przełamywaniu, przywodząca na myśl prozę Güntera Grassa. Gosia nie boi się dorosłości, jest gotowa na wyzwania, jakie stawia, ale oczekuje czegoś w zamian. Chce prawa do samostanowienia, do podejmowania decyzji, do emocji, ekscytacji i przeżyć erotycznych. Jest matką i kobietą, i pragnie spełniać się w obu tych rolach. Nie zgadza się na bycie małą kobietką, w dwojakim tego słowa znaczeniu. Bohaterka chce dorosłości i dojrzałości, wraz z jej prawami i obowiązkami, takimi jak odpowiedzialność za swoje czyny i gotowość do ponoszenia ich konsekwencji.

Z Gosią skontrastowano Michała, mężczyznę liczącego przeszło 180 cm wzrostu, kapryśnego i niedojrzałego emocjonalnie, nie potrafiącego zaakceptować cudzych granic, a także prawa do szacunku. Na jego tle niewysoka Gosia jest zdumiewająco dorosła – podobnie jak większość kobiet w Niskorosłej. To one decydują o swoim życiu, o śmierci i podejmują decyzje, które stają się przyczyną gwałtownych i nadmiernie emocjonalnych reakcji otaczających je mężczyzn.

Gosia doświadcza przemocy podwójnie: jako kobieta i jako niskorosła. Jej odmienność pociąga Michała, który nie potrafi wyznaczać sobie granic. Słabsza od niego fizycznie Małgorzata usiłuje wyzwolić się z narzuconych jej reguł, co kończy się tragicznie.

Joanna Bartoń oszczędnie gospodaruje językiem, sprowadzając powieść do szeregu migawek, zapisków z kolejnych dni, przesuwających się we wspomnieniach wiezionej do zakładu karnego bohaterki. Unika w ten sposób dosłowności, ale i nadmiernej emfazy. Pokazuje świat widziany oczami bohaterki takim, jaki jest, bez upiększeń. Niepełnosprawność Gosi nie jest bowiem w rzeczywistości niepełnosprawnością, szczególnie w zestawieniu z ułomnościami emocjonalnymi jej oprawcy. Gosia potrafi poradzić sobie z niedogodnościami dnia codziennego, dostawiając do szafek drabinkę. Jej prześladowca nie ma żadnej protezy, która pozwoliłaby mu dostrzec w innych ludzi. W tym rozumieniu pojęcia „niskorosłość" i „ułomność" nabierają zupełnie innych znaczeń.

Niskorosła to doskonała opowieść o tym, kim jesteśmy, jak reagujemy na wyzwania losu. To głęboka analiza ludzkiego wnętrza, zapisana w lapidarnych wspomnieniach, które są czyimś całym życiem.

Bardzo polecam.

Tagi: bóg