Recenzja książki: Nie pozwolisz żyć czarownicy

Recenzuje: Katarzyna Krzan

Prowincja, zaścianek, zabobon, zacofanie, kołtun – takie określenia padają, gdy historycy patrzą krytycznie na Polskę przedrozbiorową czasów postępowego króla Stanisława Augusta Poniatowskiego. Gdy Warszawa starała się żyć zgodnie z zachodnią modą, podążać za oświeceniowym modelem świata, w którym raczej szkiełko i oko wieść miało prym, a nie ślepa wiara w tradycje ojców, z dala od światowych idei wolności i równości kwitło jednak zaściankowe życie. Tu dziedzic był panem i władcą swoich poddanych (a w zasadzie - niewolników). Ludzi sprzedawało się tak jak majątki, bydło i domy. Niewykształcony chłop musiał podlegać panu, zdany na jego łaskę i niełaskę w każdej dziedzinie życia. Taki stan rzeczy przez setki lat budowany był w oparciu o silne przekonanie, że tradycję przodków należy szanować, a przechowalnią tej tradycji był, oczywiście, kościół.

Rzeczpospolita uchodziła za kraj bez stosów, ominęły nas bowiem wojny religijne, które przetaczały się przez Europę, nie było też rewolucji obalającej monarchię. Przez wieki trzymaliśmy się swoich odwiecznych tradycji, nie ulegając przesadnie obcym wpływom. A jednak, jak w każdej kulturze, także w tej szlacheckiej, sarmackiej, zdarzały się błędy, winy, które należy odkupić. Gdy plony niszczone są przez klęski żywiołowe, gdy nad wsią ciąży widmo głodu, gdy krowy mleka nie dają, dzieci zdrowe się nie rodzą, gdy - wreszcie - zaraza panuje, ktoś musi być winien. Ktoś zgrzeszył, ktoś paktuje z diabłem, ktoś rzuca uroki. Jak łatwo się domyślić, tym kimś może być tylko czarownica.

Tomasz Kowalski zabiera czytelników w podróż do czasów schyłku Rzeczypospolitej, kiedy to ważyły się losy naszego kraju na arenie międzynarodowej, ale zaściankowych chłopów niewiele to obchodziło. Od wieków żyli pod jarzmem pańszczyzny, pojęcie Ojczyzny zsa było im obce. Znacznie ważniejsze okazywały się doraźne spory o miedzę, a wśród dziedziców – o podział dóbr. Na niczym nie wyróżniającej się ziemi wieluńskiej rozegrał się dramat, którego świadkiem był pewien mały chłopiec. Kilkadziesiąt lat później opowie o tamtych wydarzeniach przypadkowo poznanej dziewczynie, która także będzie świadkiem znęcania się nad kobietą.

Posługując się ówczesnym językiem, autor analizuje, w jaki sposób w lokalnej, do tej pory żyjącej w zgodzie społeczności dojść mogło do bestialskich czynów. Oto bowiem o niezawinione przestępstwa zostają oskarżone zwyczajne kobiety. Niesprawiedliwy sąd uznaje je za czarownice i po serii wymyślnych tortur skazuje na stos kilkanaście przypadkowych ofiar. Trzeba przyznać, że wydarzenia ze słynnego miasteczka Salem są dziecinną zabawą przy tym, co miało miejsce tutaj. Jak wiele zła można wyrządzić w imię Boga przez ludzi, którzy powinni Mu służyć, a wykorzystują rzekomą walkę z diabłem dla własnych interesów. Wiele z tej powieści można nauczyć się o tym, jak funkcjonuje polityka, poszukując kozła ofiarnego, by odwrócić uwagę prostych ludzi od właściwego rozwiązania prawdziwych problemów.

Powieść Nie pozwolisz żyć czarownicy powinna być przestrogą także dla nas, współczesnych czytelników. Prawdziwe zło rodzi się ze szlachetnych intencji. Czy faktycznie więc tęsknimy za TAKĄ Polską?