Recenzja książki: Nauczanie języków obcych seniorów w Polsce. Analiza potrzeb i możliwości w aspekcie międzykulturowym

Recenzuje: Justyna Gul

Do you speak English?

Emerytura jako druga, a nawet trzecia młodość? Czasy, kiedy senior kojarzony był z telenowelami oraz spędzaniem czasu w przychodniach odchodzą już do lamusa. Współczesny senior jest aktywny, zwiedza świat, podejmuje nowe wyzwania, zapisuje się na uniwersytet, a nawet… zaczyna uczyć się języków obcych.

Również biorąc pod uwagę fakt, iż społeczeństwo polskie ulega systematycznemu starzeniu, czego przejawem jest rosnący udział ludności w wieku 60+/65+ w populacji ogółem, nie można ignorować tak dużej grupy odbiorców różnorodnych produktów i usług.

W ten trend rozwoju seniorów i zgłębiania przez nich nowych dziedzin wiedzy bądź poszerzania zainteresowań doskonale wpisuje się publikacja Anny Jaroszewskiej. Opublikowana przez Oficynę Wydawniczą IMPULS książka Nauczanie języków obcych seniorów w Polsce. Analiza potrzeb i możliwości w aspekcie międzykulturowym jest adresowana nie tylko do nauczycieli języków obcych, metodyków, organizatorów kursów i szkoleń oraz sprawujących nadzór nad Uniwersytetami Trzeciego Wieku, ale i do kulturoznawców, socjologów, a wreszcie: do samych zainteresowanych - aktywnych seniorów.

Praca stanowi obszerną monografię, poświęconą zagadnieniom związanym z kształceniem osób w starszym wieku oraz – co jest naturalną konsekwencją – koniecznością zmian w systemie edukacyjnym. Należy bowiem zauważyć, że stopień opanowania języków nie jest uzależniony wyłącznie od predyspozycji jednostki, ale stanowi część składową większej całości, obejmującej zarówno organizację nauczania, jak i relację pomiędzy uczniem a nauczycielem. Biorąc pod uwagę fakt, że kształcenie seniorów na skalę masową jest zjawiskiem stosunkowo nowym w polskiej rzeczywistości, praca Jaroszewskiej jest jedną z nielicznych i przez to jeszcze cenniejszą na rynku.

Punktem wyjścia do rozważań autorki stało się stwierdzenie braku naukowej diagnozy systemu kształcenia, zaś ich celem – analiza potrzeb i możliwości w zakresie nauczania języków obcych seniorów, ze szczególnym naciskiem na zjawisko wielo– i międzykulturowości.

Praca składa się z pięciu rozdziałów, omawiających różne aspekty nauczania języków. W rozdziale pierwszym omówione zostały zagadnienia dotyczące nauczania i uczenia się języków obcych przez seniorów i pojęcia takie, jak „starość” czy „starzenie się”. Autorka wyjaśnia również nieścisłości związane z niejednoznacznym zrozumieniem określenia „senior” oraz „osoba 50+”. Odnosi się również do dwóch dyscyplin naukowych: glottodydaktyki i geragogiki oraz przywołuje publikacje zajmujące się problematyką nauczania/uczenia się języków obcych w okresie starości.

Rozdział drugi stanowi próbę analizy potencjału edukacyjnego z uwzględnieniem zmiennych biologicznych procesu nauczania/uczenia się. Autorka zauważa, iż proces starzenia się jest prawdopodobnie najbardziej dotkliwym, jeśli chodzi o procesy poznawcze i perspektywę kulturalno-oświatową. Pociąga to za sobą obniżenie stopnia przyswajania języków obcych oraz ograniczenia związane z możliwościami uczestniczenia seniorów w zdydaktyzowanym nauczaniu. W rozdziale tym zostały szczegółowo omówione kwestie związane z biologicznym starzeniem się, przejawiającym się w fizycznej degradacji organizmu i, niestety, pozostającym w ścisłym związku z przebiegiem tego procesu w sferze psychologiczno-podmiotowej.

W rozdziale trzecim Jaroszewska podejmuje próbę dokonania charakterystyki systemu nauczania języków obcych seniorów, jaki funkcjonuje w Polsce. Zauważa również wpływ na ten system integracji europejskiej i związanych z nią przemian oraz przytacza długookresowe prognozy demograficzne dla obszaru UE, które jasno wskazują, iż Polska weszła do grona państw znajdujących się w stadium zaawansowanej starości demograficznej. Autorka wyjaśnia ponadto istotę „kultury”, co stanowi wstęp do pogłębionej analizy zjawisk występujących w obszarze wielo- i międzykulturowości, występujących na obszarze UE.

Rozdział czwarty opisuje badania empiryczne, stanowiące integralną część pracy. Ich celem było uzyskanie nowych informacji na temat procesu nauczania/uczenia się języków obcych seniorów, a także weryfikacja informacji zgromadzonych w toku badań teoretyczno-analitycznych, przedstawionych w trzech pierwszych rozdziałach pracy. Na etapie ustalania przedmiotu badań autorka przyjęła, że wyjazdowy kurs organizowany w warunkach międzykulturowości cechuje wysoki potencjał zarówno jeśli chodzi o uczenie się, jak i przeprowadzanie badań. Samo badanie zostało zlokalizowane w Niemczech podczas kursu języka niemieckiego dla seniorów. Choć studium nie obejmuje polskich seniorów, to znaczenie badania jest kluczowe dla całokształtu podjętej pracy. W rozdziale tym autorka opisała realizację szeregu obranych celów badawczych, które zrodziły wiele kolejnych, nurtujących autorkę pytań. Dlatego też niezbędny stał się rozdział piąty, omawiający perspektywy rozwoju glottogeragogiki w Polsce, a właściwie formułujący zagadnienia, wskazujące na konkretne obszary badań empirycznych, których przeprowadzenie dopełniłoby obrazu kondycji systemu uczenia się/nauczania języków obcych europejskich seniorów.

Problem badawczy wciąż pozostaje otwarty, jak zauważa autorka, co daje nie tylko szerokie pole do dyskusji, ale też pozwala mieć nadzieję, że temat ten podejmie Jaroszewska. Nauczanie języków obcych seniorów w Polsce. Analiza potrzeb i możliwości w aspekcie międzykulturowym jest bowiem pozycją prezentującą obszerne spektrum zagadnienia i świadczącą o dogłębnej analizie problemu, a także o głębokim zrozumieniu potrzeb, w tym potrzeb edukacyjnych, seniorów. „Dziennik badań”, stanowiący załącznik do publikacji, pozwala dodatkowo na prześledzenie procesu badawczego i uzyskanie pełniejszego obrazu zaprezentowanego problemu badawczego. Po lekturze książki nasuwa się jedna myśl: nauczanie seniorów to rynek, który warto zagospodarować, zachowując jednak najwyższą jakość oferty edukacyjnej. Biorąc po uwagę to, że edukacja w okresie starości pociąga za sobą rozwój szeregu kompetencji społecznych i obywatelskich, autorka postuluje połączenie na wzór niemiecki dwóch rozwijających się dyscyplin naukowych, czyli glottodydaktyki i geragogiki, by stworzyć kolejną dyscyplinę, koncentrującą się wyłącznie na nauczaniu/uczeniu się języków obcych seniorów. Czy słowa Jaroszewskiej padną na podatny grunt? Oby tak się stało.