Recenzja książki: List z Powstania

Recenzuje: StregaBianca

Anna Klejzerowicz to pisarka, której największą popularność przyniosły dwie ostatnie książki, świetna Czarownica i nie ustępująca jej w niczym Córka czarownicy. Jej najnowszą powieść, List z powstania, wydawnictwo reklamuje słowami: Przeszłość jest jak cień. Prawda nie pozwala spokojnie spać. I rzeczywiście, w tym krótkim haśle zawarta jest myśl przewodnia, esencja tej opowieści.

Trudno zaszufladkować List z powstania i przyporządkować go ściśle do jednego konkretnego gatunku. Prawdę powie i ten, kto określi tę książkę jako powieść obyczajową z elementami historycznymi, jak i ten, kto zakwalifikuje ją jako kryminał czy wręcz thriller. To doskonałe połączenie obu gatunków wywołuje skojarzenia z ekskluzywnymi mieszankami najlepszych herbat, w których jeden gatunek wydobywa i podkreśla smak drugiego. Tak się dzieje w przypadku Listu z powstania. Wątek kryminalny pozwala ukazać zmiany historyczne i obyczajowe, mające miejsce w naszym kraju od czasów powojennych aż po współczesne, ale jednocześnie te zmiany czynią ów wątek wiarygodnym i przemyślanym. Samo określenie zmiany historyczne i obyczajowe brzmi sucho i bezosobowo, gdy w książce Anny Klejzerowicz dotykają one konkretnych, bliskich czytelnikowi bohaterów.

Prolog książki ukazuje dramatyczne wydarzenia, rozgrywające się w ostatnich dniach września 1944 roku w domu doktorostwa Bańkowskich w Warszawie. Powstanie warszawskie właśnie się wykrwawia i dogorywa wraz z jego ostatnimi walczącymi uczestnikami, wśród których jest ukochana starsza córka Bańkowskich, Hania. Tymczasem w ich domu pojawia się ktoś, kto swoim czynem na zawsze zmienia losy całej rodziny, a zwłaszcza jedynej ocalałej po wojnie młodszej córki - Julii. Cała opowieść pokazuje, jak bardzo tajemnica i obsesja na jej punkcie mogą rzutować na życie kolejnych pokoleń. Julia Bańkowska ocalała z wojennej pożogi dzięki przezorności rodziców, którzy wysłali ją w krytycznym momencie do zaprzyjaźnionej rodziny na wsi. Odnaleziona ponad rok po wojnie przez stryjenkę, Zosię, w prowadzonym przez komunistyczne władze sierocińcu, próbuje z uporem, mozolnie odtworzyć losy swoich bliskich, zwłaszcza zaginionej Hani. Najpierw z pomocą stryjenki i jej męża, a z biegiem lat sama i z pomocą własnego małżonka, Janusza, dociera do świadków wojennych wydarzeń, zbiera ich wspomnienia, nitka po nitce tka z tych wspomnień swoisty gobelin, który ma jej pozwolić odnaleźć ślad siostry. Tym poszukiwaniom towarzyszą coraz bardziej niepokojące wydarzenia - tym bardziej dramatyczne, im bliżej prawdy znajdą się bohaterowie. Rodzinnej obsesji ulega stopniowo również jedyna córka Julii – Marianna. Na początku kpiąca sobie z matki i traktująca jej poszukiwania jako dopust Boży, stopniowo sama coraz bardziej się w nie angażuje.

Opisane w książce zachodzące w naszym kraju przemiany czynią całą historię bardziej wiarygodną. Właśnie to tło obyczajowo-historyczne jest kolejnym wielkim atutem Listu z powstania. Autorka bez dokuczliwego dydaktyzmu, z właściwymi sobie obiektywizmem i dystansem ukazuje złożoność powojennej historii Polski aż po czasy współczesne. Ukazuje również dramat i tragedię powstańców, ich powojennych losów, wpływu Powstania na całe ich dalsze życie. Z perspektywy czasu, z bezpiecznego dystansu ludzi żyjących w wolnym kraju, nie widzimy całej złożoności ich losów. Powstańcy to ludzie, którzy musieli płacić przez całe swoje życie za raz dokonany wybór. To bardzo mądra i potrzebna ksiązka, która może sprowokować do rzeczowej dyskusji, i dlatego dobrze by było, aby sięgneli po nią również ludzie młodzi, którzy mają wciąż bardzo wiele do odkrycia.

Jak zawsze w książkach Anny Klejzerowicz bohaterowie powieści budzą żywe reakcje czytelnika, sympatię lub niechęć, miłość lub nienawiść. I tu znowu autorka ucieka od uproszczeń i szufladkowania. Bohaterowie są dobrzy lub źli bez względu na wyznawane idee czy preferowane opcje polityczne. Komunista może być dobrym człowiekiem, a powstaniec może nie mieć nic wspólnego z bohaterem. Ten ciągle świeży i potrzebny sposób przedstawiania naszej historii najnowszej sprawia, że List z powstania jest ważną książką, a przy tym powieścią, którą świetnie się czyta. Potrzeba więcej tak napisanych książek, dotykających niełatwych tematów z naszej historii. Potrzeba książek, o których można dyskutować, które wytrącają nas z utartych schematów myślenia.