Recenzja książki: Kobieta z kamienia

Recenzuje: Katarzyna Krzan

Iskender Pasza to głowa osmańskiego rodu. Jest właścicielem pałacu usytuowanego nad morzem Marmara, gdzie co roku przyjeżdżają na lato członkowie jego rodziny. Z pałacem łączy się historia sięgająca jeszcze czasów Imperium Osmańskiego, kiedy to zaufany przyjaciel sułtana ośmielił się skrytykować jego sposób sprawowania władzy, za co został wygnany z Istambułu. Wybudował więc sobie pałac, w którym spędził resztę życia. Yusuf Pasza jest rodzinnym bohaterem, o którym snuje się legendy, a członkowie rodziny prześcigają się w wymyślaniu mu kolejnych biografii.

Jest przedostatni rok XIX wieku. Rodziana Iskendera Paszy zjeżdża się na lato do nadmorskiego pałacu. Jedna z jego córek, Nilofer, przybywa tu po wielu latach nieobecności. Została wyklęta przez ojca, gdy zakochała się w młodym greckim nauczycielu i poecie, zakładając z nim rodzinę wbrew woli ojca. Teraz dostała zaproszenie dla siebie i dla syna. Córka musiała zostać w domu z ojcem. Przybywają także inni członkowie rodu. Bracia Nilofer, kuzyni. Tak się składa, że Pasza jest po zawale, jest więc okazja do uporządkowania rodzinnych sporów. Niemałą w tym rolę odgrywa tytułowa „kobieta z kamienia” - prawdopodobnie antyczny, grecki posąg nagiej kobiety, do której przybywają wszyscy członkowie rodu (i służba), by zwierzać się ze swych trosk. To taki kamienny psychoterapeuta, matka, powiernica i spowiednik w jednym. A przy okazji zgrabny chwyt narracyjny, bo umożliwiający snucie odrębnych opowieści przez poszczególnych bohaterów, bez tłumaczenia, dlaczego niby mają sobie nawzajem opowiadać swoje historie ludzie ze sobą spokrewnieni. Oczywiście zwierzają się nie tylko kobiety, ale także mężczyźni, co tak naprawdę wydaje się mało prawdopodobne, bo dookoła rosną krzaki, z których można świetnie podsłuchiwać owe spowiedzi. Czytelnicy byli ponoć bardzo oburzeni tym kultem posągu. Muzułmanie, jak wiadomo, są od tego dalecy.

Całą historię pobytu w domu ojca poznajemy z perspektywy Nilofer (pomijając szepty do ucha kamiennej kobiety). Córka Iskendera traci w międzyczasie męża, odzyskuje córkę i zachodzi w ciążę. Nieźle jak na wakacje nad morzem.

Tariq Ali stara się być kontrowersyjny, wprowadzając jako bohaterów homoseksualną parę – Mehmeta (brata Iskendera) oraz niemieckiego barona Jakoba von Hassberga. Obaj są oddani kulturze europejskiej i rozpływają się w rozmowach o filozofii i literaturze. Tylko czy dyskusje o europejskich osiągnięciach kulturalnych są tym, czego czytelnik szuka w książce o kulturze muzułmańskiej?

Bohaterowie dyskutują o przyszłości swojego narodu i państwa, ale jest to wiedza raczej powszechnie znana. Rodzina Paszy wydaje się być kopią dowolnej rodziny europejskiej, można by ją przenieść do Polski, Włoch, Hiszpanii, gdziekolwiek. Wystarczy zmienić dekoracje. Być może Tariq Ali pragnął pokazać przede wszystkim to, co muzułmanów i chrześcijan od zawsze łączyło. Tylko czy rzeczywiście mieszkańcy imperium osmańskiego tak niewiele różnili się od ludzi żyjących w tym czasie w Europie?