Recenzja książki: Freud oceniony. Analiza krytyczna dzieła
Recenzuje: Krzysztof Grudnik
Do niedawna panowała niepisana zasada, że o teoriach Freuda mówi się albo dobrze, albo wcale. Nieliczne odstępstwa od tej reguły nie znajdowały posłuchu wśród przedstawicieli świata nauki, jak chociażby w przypadku Wilhelma Reicha, którego książki były palone a on sam zmarł w amerykańskim więzieniu. Wieżymy, że dziś, pół wieku później, ludzkość zdolna jest do większego liberalizmu i naukowej rewizji powtarzanych wciąż "prawd", które czasem nie posiadają pokrycia w rzeczywistości. Wierzy w to także Malcolm Macmillan, który w swym ogromnym, liczącym ponad 950 stron dziele podjął się próby krytycznej analizy teorii osobowości Zygmunta Freuda.
Poprzez przedstawienie, omówienie i ocenę metodologii, autor analizuje badawcze metody Freuda odkrywając aspekty dla psychoanalizy niewygodne, zwykle przemilczane w rozmaitych publikacjach z tej dziedziny. Całość spostrzeżeń Macmillana zakotwiczona jest w kontekście historycznym. Ukazana zostaje ciągłość myśli pomiędzy Freudem a jego poprzednikami. Nie ujmuje to oryginalności późniejszym teoriom Freuda, ale pozwala zorientować się w tradycji, z jakiej wyrastał (czy to przez kontynuację, rozwinięcie, czy też jako sprzeciw, opozycja). Jednakże głównym celem książki nie jest skonstruowanie porządku historycznego, ale rewizja freudowskiej metody gromadzenia danych - swobodnych skojarzeń.
Macmillan poddaje druzgocącej krytyce wszelką metodologię nie opartą na kryteriach naukowości czy nawet prawach logiki. Zaczynając od rozpraw Freuda, śledzi powielanie jego błędów także we współczesnej literaturze psychoanalitycznej. "Freud oceniony - analiza krytyczna dzieła" to wywód naukowy konsekwentnie realizujący plan ramowy. Z tego powodu można wydzielić cztery części książki. Pierwsza część składa się z ustalenia wstępnych założeń freudowskich badań nad ludzką psychiką oraz nerwicami. Szczegółową ilustracją początków kariery Freuda jest terapia pacjentki znanej jako Anna O.
Druga część zawiera opis pierwszych teorii Freuda oraz ich ocenę z historycznego i logicznego (ahistorycznego) punktu widzenia. Lokuje prace niemieckiego uczonego wśród podobnych, konkurencyjnych w tamtych czasach systemów i badań Trzecia część przynosi ostateczną syntezę koncepcji Freuda. Autor zwraca tu uwagę, że często wprowadzane przez twórcę psychoanalizy modele nie wynikają z obserwacji, a są jedynie sztucznymi konstrukcjami często maskującymi niedoskonałość poprzednich twierdzeń. Zamykająca część czwarta zestawia dotychczasowe zarzuty. Przedstawia ogólną ocenę psychoanalizy oraz szczegółowe uwagi na temat elementów składniowych osobowości.
Ostatecznie, krytyka metody Freuda odmawia psychoanalizie spełnienia formalnych wytycznych dyscypliny historycznej czy humanistycznej. Z tej perspektywy autor przeprowadza rozważania nad aktualnością psychoanalizy. Książka Malcolma Macmillana w sposób bardzo rzeczowy przeprowadza historyczną analizę dzieła Freuda i wykazuje słabe miejsca jego teorii osobowości. Jest pozycją obowiązkową zarówno dla sympatyków jak i antypatyków frudowskiej psychoanalizy.
