Recenzja książki: Egzekutor

Recenzuje: Danuta Szelejewska

Czas II wojny światowej oraz lata powojenne są bez wątpienia okresem trudnym, niosącym z sobą pustkę, ból i żal. Książka „Egzekutor” to wspomnienia Stefana Dąmbskiego, żołnierza AK, który ponosi odpowiedzialność za śmierć wielu ludzi. W swoich przemyśleniach sięga on do roku 1942, kiedy to jako szesnastolatek pełnił funkcję dowódcy drużyny. Działalność konspiracyjną rozpoczął od przenoszenia meldunków. Wykonanie pierwszego wyroku śmierci (zabicie współpracującego z Gestapo kolegi) było momentem przełomowym. Od tej chwili jako dywersant wykorzystywał każdą nadarzającą się okazję. Otwarcie przyznaje, że był człowiekiem bez skrupułów, zimnym i opanowanym. Ponieważ sprawiało mu przyjemność zabijanie, strzelał do ludzi bez chwili wahania.

Autor opisuje wydarzenia, w których brał bezpośredni udział. Do najczęściej wykonywanych przez niego zadań należało rabowanie Niemcom pistoletów, wyrównywanie rachunków z Volksdeutschami, ostrzeganie spotykających się z wrogiem kobiet lekkich obyczajów, przejmowanie prowiantu z wozów jadących do okolicznych wiosek i miasteczek, przede wszystkim zaś - pozbawianie życia ludzi działających na niekorzyść państwa polskiego.

Kolejny rozdział poświęcony jest akcji „Burza”, zorganizowanej i podjętej przez oddziały AK przeciw wojskom hitlerowskim w końcowej fazie okupacji. Czytelnik poznaje sposoby likwidowania wysokich rangą oficerów niemieckich, a także zdobywania samochodów, broni i amunicji. Znaczącym elementem działalności dywersyjnej było rozbrajanie uciekających z frontu Niemców. Przyjazd wojsk sowieckich zakończył trwające od roku działania.

W swoich wspomnieniach Dąmbski opisuje relacje z Sowietami, okrutne przesłuchanie przez majora NKWD oraz przydzielenie do polskiej komunistycznej armii generała Berlinga, z której udało się mu zbiec. Po wcieleniu do jednostki dywersyjnej – lwowskiej Czternastki, z pełnym zaangażowaniem wykonywał on powierzone mu odpowiedzialne zadania: likwidowanie działaczy partyjnych oraz przedstawicieli Milicji, mszczących się na AK-owcach i wykonywanie wyroków odwetowych na oddziałach Ukraińskiej Powstańczej Armii.

Wiele zamieszania wniosły listy Mieczysława Skotnickiego, przewodniczącego Koła Światowego Związku Żołnierzy Armii Krajowej oraz Ireny Filipowicz, pochodzącej z terenów, na których działał autor wspomnień. Oba zacytowane w całości listy poddają w wątpliwość prawdomówność Dąmbskiego. Zawarte w nich zarzuty, a także odpowiedź historyka Grzegorza Ostasza wywołują dodatkowe emocje i przemyślenia. Jedno jest pewne: wojna jest zawsze bezwzględna, giną w niej bowiem „ludzie młodzi, mający całe życie przed sobą – i to giną niepotrzebnie”.

Wspomnienia „Egzekutora” mogą stać się więc dla nas przestrogą i ostrzeżeniem, a nie zaproszeniem do bohaterstwa. Wskazaniem na fakt, że w codziennych działaniach warto postępować w prawdzie i miłości.