Recenzja książki: Dziewczyna z Krakowa
Recenzuje: Kinga Młynarska
Wiele już spisano opowieści o II wojnie światowej, a właściwie o jej bohaterach – nie tylko oficerach, ale przede wszystkim cywilach, którzy - zdani na siebie, szczęśliwy przypadek lub pomoc innych - musieli każdego dnia prowadzić heroiczną walkę o życie. Każdy z autorów pragnie przekazać coś w jego odczuciu ważnego, skupia się na konkretnych tematach, pokazuje pewien punkt widzenia.
Głównymi bohaterami Dziewczyny z Krakowa są Rita Feuerstahl i Tadeusz Sommermann. Obydwoje są przedstawicielami inteligencji. Połączyło ich żarliwe uczucie, które szybko wygasło po wyjeździe studenta medycyny za granicę. Kobieta decyduje się poślubić przyszłego doktora, Ursa Guildensterna, choć nie żywi wobec niego głębszych uczuć. Tymczasem Tadeusz zmienia tożsamość i jako Portugalczyk, Guillermo Romero, robi karierę w środowisku lekarskim, specjalizując się w ginekologii.
Lata 30. XX wieku, sytuacja w kraju pogarsza się z roku na rok, a szczególnie trudna jest dla żydowskiej społeczności. Młode małżeństwo Guildensternów, choć pozbawione miłości, wiedzie bezpieczne, spokojne życie. Rita decyduje się na powiększenie rodziny, by dać świadectwo swojej lojalności oraz przynależności do męża. Gdy ich starania okazują się bezskuteczne, bohaterka poddaje się badaniom. Jej lekarzem zostaje Gil Romero. Między nimi szybko wybuchają długo tłumione uczucia, a ich romans doprowadzi do tragicznego finału.
Rita, mimo swojej naiwności, jest niezwykle silną i pewną siebie osobą. Odrzuciła wiarę, buntuje się przeciw patriarchalnemu charakterowi kultury. Szuka w sobie i w świecie odpowiedzi na pytanie o sens istnienia, usiłuje określić własną tożsamość. Życiowe sytuacje zmuszają ją też do ciągłego poszukiwania sposobu na przetrwanie. Kobieta musi uciekać się do ostatecznych środków, by ujść cało z niebezpieczeństw. Żydowskie pochodzenie staje się jej największym przekleństwem. By móc przeżyć i odnaleźć zaginionego synka, Rita zmienia personalia – tylko jako Margarita Truszenko ma szansę dotrwać do końca tego piekła.
Główni bohaterowie Dziewczyny… właściwie nie napędzają akcji książki. Raczej to tło historyczne jest tu motorem działań – rozmaite sytuacje związane z wojenną zawieruchą każą postaciom podejmować decyzje (ich dramat polega głównie na wyborze często między złym a jeszcze gorszym rozwiązaniom) i przyjmować określone postawy. Niebezpieczeństwo mobilizuje do konkretnych zachowań. Rita oraz Tadeusz nie kreują biegu zdarzeń, muszą raczej podporządkować się tym już zaistniałym. Bardzo ważny jest tu udział bohaterów drugoplanowych – na drodze czołowych postaci zawsze staje ktoś, kto pragnie im zaszkodzić, ale też ktoś, kto wyciąga pomocną dłoń. Autor wyraźnie podkreśla siłę, jaka drzemie w bliskości – człowiek samotny skazany jest na pewną śmierć.
Akcja właściwa powieści obejmuje głównie okres II wojny światowej. Pisarz pokazuje kilku bohaterów, którzy reprezentują różne poglądy i postawy, nieustannie konfrontując ich ze sobą. Postaci prowadzą ciekawe dysputy naukowo-filozoficzne. W środowisku młodych intelektualistów dużo ważniejsze wydają się rozmowy nie o tym, jak i gdzie zdobyć pożywienie czy bezpieczne schronienie, a na przykład jak się mają teorie Darwina do nazizmu. W nauce bophaterowie tej książki szukają pocieszenia i nadziei.
Alex Rosenberg ukazał wojnę jako siłę destrukcyjną, która odbiera wszystko – przede wszystkim bliskość, ukochanych, marzenia, godność, tożsamość i życie. Bezwzględna rzeczywistość odmawia bohaterom prawa do szczęścia, a gdy ci, mimo wszystko, usiłują poczuć choć jego namiastkę ,płacą za to bardzo dużą cenę.
Wyraźnie ważnym tematem jest również etyka. Między wersami autor pyta, czy możemy oceniać moralność ludzi żyjących podczas wojny, gdy ogromne znaczenie ma każda przeżyta minuta, gdy ludzie zmuszani są do makabrycznych czynów, by przeżyć? Czy w takich okolicznościach nadal istnieją sztywne granice, których nie wypada lub nie należy przekraczać? Czy takie bariery w ogóle jeszcze istnieją i kto ma prawo je wytyczać? W Dziewczynie… nie znajdziemy odautorskiego wartościowania. To czytelnik sam musi zająć stanowisko wobec tych kwestii.
Alex Rosenberg to mistrz detali. To właśnie ze szczegółów buduje niesamowitą, bardzo wiarygodną opowieść. Ukazuje wszelkie przemiany społeczne, historyczno-polityczne, gospodarcze. Tło powieści nie jest u niego wyłącznie opisem – zapoznajemy się z nim razem z bohaterami, w naturalny sposób, obserwując rozmaite relacje między, na przykład, przeciętnym obywatelem a okupantem czy choćby służącą w domu niemieckiego oficera a łączniczką Armii Krajowej.
Dziewczyna z Krakowa to pozbawiona taniego sentymentalizmu opowieść o skomplikowanych losach niezwykłych jednostek. To historie, który mogły się wydarzyć, to postaci na wskroś rzeczywiste oraz boleśnie prawdziwy obraz czasów, w których wielu ludzi musiało walczyć o swoje marzenia, szczęście i - przede wszystkim - życie. Alex Rosenberg stworzył niesamowitą opowieść o ludzkich namiętnościach wplecionych w wielką historię XX wieku.
