Recenzja książki: Dziennik geniusza

Recenzuje: Magdalena Galiczek-Krempa

Niewielu artystów potrafi konsekwentnie i z uporem dowodzić swojego geniuszu. Salvador Dali, chyba najbardziej znany szerszemu gronu odbiorców surrealista, w „Dzienniku geniusza” swojej genialności nie dowodzi, a jedynie ukazuje ją czytelnikowi z każdej strony. Zapiski artysty są pochwałą jego twórczej pracy, pomysłów, spostrzeżeń ukazanych w niezwykle oryginalny, budzący mieszane uczucia, często bulwersująco bezpośredni sposób.

„Dziennik geniusza” obejmuje okres od 1952 do 1963 roku – jedenaście lat życia Salvadora Dali. Malarz w swoim dzienniku skupia się głównie na własnych przemyśleniach. Zafascynowany jest psychoanalizą, dlatego bardzo często powołuje się na odkrycia i pracę Freuda. Stany podświadomości są dla Salvadora inspiracją do twórczej pracy – jej siłą napędową, realizowaną w postaci metody „paranoiczno-krytycznej”. Marzenia senne, ciąg luźnych skojarzeń i wspomnienia składają się na materiał, z którego artysta obficie korzysta podczas tworzenia obrazów.

Salvador Dali w swoim dzienniku nie koncentruje się jedynie na własnej pracy. Sporą część jego dziennika stanowi zachwyt nad własnym geniuszem. To samouwielbienie Dalego wydaje się być rzeczą zwyczajną, wręcz oczywistą, gdyż bardzo dobrze uzasadnioną. Autor mówi: „Jeśli nie macie zamiaru studiować anatomii, sztuki rysunku i perspektywy, matematyki i estetyki oraz nauki o barwach, pozwólcie, że powiem wam, iż jest to bardziej objaw lenistwa niż geniuszu”. Surrealista doskonale zdaje sobie sprawę z własnej wielkości i talentu. Uważa swoją osobę za jedyny ratunek dla sztuki nowoczesnej, mianuje się nadczłowiekiem żyjącym i odczuwającym w zupełnie inny sposób niż zwyczajni ludzie. Dali nie ubóstwia tylko siebie. Na równi ze sobą stawia swoją wielka miłość, żonę i jednocześnie muzę – Galę.

Pierwsze słowa, jakie padają z ust autora „Dziennika geniusza”, mogą wywołać w czytelniku szok i podejrzenia. Dali bez ogródek już na samym początku książki zaznacza, że od tego momentu czytelnik stykać się będzie z geniuszem. Styl i język, jakich Dali używa podczas prowadzenia dziennika, są zmienne. Autor miejscami prowadzi paranaukowe wywody dotyczące psychologii, historii malarstwa czy polityki. Innym znowu razem opowiada o swoich własnych zwyczajach związanych z pracą twórczą, spotkaniami towarzyskimi czy godziną spożywania śniadania. Każdy z aspektów opisywanych przez Salvadora okraszony jest wszechobecnym absurdem. Autor zdaje się balansować na granicy dobrego smaku i złego gustu. Dali z zapałem opisuje fascynację własnymi ekskrementami, by za chwilę skrupulatnie relacjonować zorganizowany przez siebie elegancki bal. W „Dzienniku geniusza” dostrzec można również subtelną nutkę błyskotliwego humoru i ironii.

Dali niczego przed czytelnikiem nie ukrywa. Z perwersyjnym wręcz ekshibicjonizmem zachwyca się ludzką fizjologią i fizjonomią. Otwartość, z jaką Dali przemawia do czytelnika, opisy własnego prywatnego życia przeplatające się z głębokimi przemyśleniami czy wnikliwa analiza własnych dzieł sprawiają wrażenie, jakby autor chciał podzielić się swoją boską wiedzą i doświadczeniami ze zwykłymi śmiertelnikami.

„Dziennik geniusza”  jest książką fascynującą. Salvador Dali z mistrzowską precyzją ukazuje, jak z potencjalnie niezwiązanych ze sobą rzeczy utworzyć logiczny ciąg, tłumaczy, dlaczego róg nosorożca jest odzwierciedleniem spirali logarytmicznej i dlaczego w nim należy doszukiwać się doskonałości. Dali, jak czytelnik dowiaduje się z dziennika, był nie tylko znakomitym, genialnym surrealistą, ale także pisarzem, scenografem, ilustratorem, filmowcem, architektem wnętrz, a także projektantem biżuterii dla Coco Chanel. „Dziennik geniusza” jest książką trudną, nad którą trzeba się zastanowić, a czasem nawet wypada sięgnąć do materiałów źródłowych. Jednak niezwykła plastyczność dzieła, balansowanie na granicy absurdu, elokwencja i przebijający przez kartki geniusz artysty sprawiają, że dziennik Dalego jest nie tylko dokumentacją kilkunastu lat jego pracy, ale i skarbnicą wiedzy zarówno dla artystów, jak i psychoanalityków czy wielbicieli surrealizmu.