Recenzja książki: Bonhoeffer. Prawy człowiek i chrześcijanin przeciwko Trzeciej Rzeszy

Recenzuje: Danuta Szelejewska

Pierwotne założenia Trzeciej Rzeszy powstały na bazie ideologii Adolfa Hitlera i programu NSDAP, a także tez zawartych w książce Mein Kampf. Ponieważ stały one w sprzeczności wobec ogólnie przyjętych zasad życia społecznego, spotkały się z powszechną krytyką i potępieniem. Przeciwko Trzeciej Rzeszy miał odwagę wystąpić niemiecki duchowny ewangelicki, teolog i antynazista Dietrich Bonhoeffer: Pastor – męczennik – prorok – szpieg. Stojąc w opozycji wobec reżimu Hitlera, zaangażował się on w ruch oporu, co zaowocowało dozgonną nienawiścią kanclerza Rzeszy.

Publikacja wydawnictwa Salwator jest szczegółowym studium przypadku, w którym postać antyfaszystowskiego bohatera (teologia i agentura) została przedstawiona w oparciu o materiały zarówno znane, jak i te, które do tej pory nie były publikowane. Większość z nich stanowią osobiste listy i zapiski odnalezione w prywatnych dziennikach. Wszystkie etapy życia i działalności Bonhoeffera wskazują na umiłowanie przez niego prawdy, odwagę w przeciwstawianiu się złu, determinację w postępowaniu, a także wytrwałe dążenie do pokonania hitlerowskiego reżimu oraz zwycięstwa prawdy, dobra i piękna.

Dzięki swej bohaterskiej postawie niemiecki duchowny zasługuje na szczery podziw i niekłamane uznanie. By czytelnik mógł wypracować własny pogląd na osobę Bonhoeffera, koniecznym staje się posiadanie całościowego obrazu jego życia i działalności. W tym celu Eric Metaxas w trzydziestu jeden rozdziałach ujął poszczególne etapy życia bohaterskiego kapłana: dzieciństwo i młodość, lata studiów, działalność duszpasterską i asystenturę oraz liczne podróże (bogate w aktywność antynazistowską). Wspomnieć trzeba również o przyłączeniu się do ruchu oporu przeciwko Hitlerowi (wraz z niepowodzeniem akcji Walkiria) oraz związanym z tym zakazem publicznych wystąpień i publikacji z powodu „działalności szkodliwej dla narodu”. Całości dopełniają informacje o aresztowaniach oraz przewiezieniu kapłana do obozu koncentracyjnego Flossenbürg, gdzie w ostatnich dniach wojny wykonany został wyrok śmierci.

Książka Bonhoeffer. Prawy człowiek i chrześcijanin przeciwko Trzeciej Rzeszy to historia opowiedziana w sposób interesujący (taką czyni ją przeplatanie relacji wypowiedziami osób – naocznych świadków tamtych wydarzeń oraz fragmentami listów i zapisków samego bohatera). Pomimo prawie sześciuset stron objętości (co absolutnie nie jest zniechęcające), powinna być przeczytana przez wszystkich. Dzięki temu zbiorowa pamięć o tragicznych losach wojennych bohaterów pozostanie wciąż żywa, natomiast człowiek współczesny doceni czasy pokoju, w których przyszło mu żyć.