Podróże króla Madagaskaru
Jean-Christophe Rufin

Na przełomie 1840 i 1841 roku Juliusz Słowacki pisze pięć pierwszych pieśni jednego ze swoich najwybitniejszych dzieł, które w całości zostanie opublikowane dopiero po śmierci poety za sprawą Antoniego Małeckiego. Chodzi o słynny poemat dygresyjny zatytułowany nazwiskiem głównej postaci, czyli Maurycego Augusta Beniowskiego. Ów Beniowski lub też Benyovszky był wojskowym, myślicielem, kosmopolitą, ale przede wszystkim podróżnikiem i awanturnikiem, przez co jego losy pobudzają wyobraźnię twórców. Dla niewtajemniczonych, Beniowski urodził się prawdopodobnie w 1746 roku w niewielkim miasteczku na terenie dzisiejszej Słowacji w rodzinie węgierskiego pułkownika i baronówny. Kształcił się u pijarów, podróżował po Europie, a po śmierci rodziców stracił majątek na rzecz węgierskich krewnych. Wziął udział w konfederacji barskiej, za co został zesłany na Syberię. O tym, co działo się z nim dalej, możemy dowiedzieć się dzięki powieści Jeana-Christophe'a Rufina Podróże króla Madagaskaru. Muszę jednak ostrzec, że pisarz popuszczał wodze fantazji i nie wszystkie informacje możemy traktować jako historycznie umotywowane. Wokół Beniowskiego jednak narosło tyle legend, których części on sam był autorem, że trudno dziś orzec, które z opowieści są prawdziwe, a które prawdę naginają.

Choć w Polsce stosunkowo mało znany, Rufin jest jednym z bardziej uznanych współczesnych twórców francuskich, nagrodzony m.in.: Nagrodą Goncourtów oraz Śródziemnego Centrum Literatury. Ponadto Rufin jest lekarzem, drugim najmłodszym członkiem Akademii Francuskiej, przedstawicielem wielu akcji humanitarnych na terenie Afryki; był także ambasadorem Francji w Senegalu. Podróże króla Madagaskaru ukazały się w roku 2017 nakładem słynnego wydawnictwa Gallimard.

Powieść rozpoczyna się w gabinecie starzejącego się Benjamina Franklina, który całymi dniami musi przyjmować narzekających interesantów. Pewnego dnia przed jego drzwiami pojawia się para podróżników z Europy, którzy powołują się na znajomość z Franklinem z jego czasów paryskich. Tak rozpoczyna się opowieść snuta przez Augusta Beniowskiego i jego piękną żonę, Afanasję. Franklin zostaje oczarowany historią poszukiwaczy przygód niczym baśniami Szeherezady. Choć początkowo nie daje wiary człowiekowi podającemu się za króla Madagaskaru, to z każdym kolejnym słowem jego nieufność maleje. W taki sposób czytelnik razem z mister Franklinem poznaje losy Beniowskiego i Afanasji.

Na korzyść powieści przemawia to, że bardzo dobrze oddaje realia XVIII-wiecznego świata, z naciskiem na współczesne myśli i wiedzę człowieka. Pod tym względem można doszukiwać się podobieństwa do prozy historycznej Umberto Eco, który słynął z mistrzowskich umiejętności budowania klimatu wieków minionych na kartach swoich powieści. W Podróżach króla Madagaskaru także odnajdziemy wiele odniesień do stanu myśli ludzkiej tamtego okresu. Postaci także używają zrozumiałego, acz lekko archaicznego języka oraz przestarzałych form gramatycznych, które nie brzmią sztucznie dzięki tłumaczce, Annie Michalskiej.

Nie zapominajmy jednak, że powieść Rufina dotyczy jednego z największych podróżników i awanturników XVIII-wiecznej Europy. Przygody Beniowskiego na morzach i oceanach, na Kamczatce, Formozie czy Madagaskarze są na tyle emocjonujące, że czytelnik nie chce się z nimi rozstawać, podobnie jak Franklin z żalem rozstaje się z niezwykłą parą, by przerwać na kilka godzin opowieść w celu zaznania snu. Rufin zawarł w swej książce to, co powinna mieć każda powieść awanturnicza, a zatem wartką akcję, która ma wiele nieoczekiwanych zwrotów oraz wątek miłosny, dodający przebiegowi akcji dodatkowych emocji.

Warto także pamiętać o tym, że autor Podróży króla Madagaskaru jest wielkim humanistą i wybór historii Beniowskiego na powieść nie był przypadkowy, gdyż ów podróżnik dał się poznać w swoich pamiętnikach jako człowiek światły, nie popierający budowania cywilizacji na wyzysku i wprowadzania rządów absolutnych, choć konieczność czasem go do tego zmuszała. Rufin wyróżnia demokratyczne poglądy Beniowskiego i ukazuje go w dobrym świetle, przypisując mu głównie pozytywne cechy. W posłowiu twórca zwraca uwagę, że działania Augusta na Madagaskarze przyczyniły się do ruchów niepodległościowych w późniejszych latach i zwiększeniu samoświadomości i chęci samostanowienia rdzennych mieszkańców wyspy.

Wakacje są czasem letniego lenistwa, ale także wielkich i małych podróży. Wszystkim podróżnikom i lubiącym poczuć zew przygody polecam lekturę tej powieści francuskiego pisarza. Możecie mi wierzyć, że nie będziecie zawiedzeni, a oprócz rozrywki zyskacie także trochę wiedzy o XVIII-wiecznej Europie.

"Podróże króla Madagaskaru" to zbeletryzowana opowieść o przygodach Maurycego Augusta Beniowskiego, którego na kartach polskiej literatury unieśmiertelnił Juliusz Słowacki. Tym razem do rąk dostajemy epicką historię autorstwa francuskiego pisarza Jeana-Christophe'a Rufina.

Beniowski żył w XIII wieku. Zmarł, mając zaledwie czterdzieści lat. Jego burzliwą biografią można byłoby jednak obdarować szereg osób.

Rufin przedstawia losy szlachcica w formie opowieści, którą na zmianę snują tytułowy bohater i jego piękna żona, Afanasja. Oboje przybywają w dziwnych okolicznościach do rezydencji starzejącego się w Filadelfii Benjamina Franklina. To on, chcąc urozmaicić sobie nudną codzienność i oderwać się od cierpień spowodowanych chorobą, słucha z zapartym tchem wspomnień awanturniczej pary, która poznała się na Kamczatce.

Beniowski ukazany jest w tej powieści jako człowiek honoru i poszukiwacz przygód, człowiek odważny, bezkompromisowy, ciekawy świata i żądny wiedzy, dla której wielki szacunek zaszczepił mu w dzieciństwie francuski nauczyciel.

Jest też kochającym mężem i ojcem, chociaż tak naprawdę niewiele wiemy na temat jego żony i syna. W tej kwestii Rufin puścił wodze fantazji, ale zrobił to w sposób bardzo przekonujący.

Całość czyta się jednym tchem nie tylko ze względu na burzliwe perypetie Beniowskiego. Powieść napisana jest barwnym stylem, obfituje w dynamiczne opisy i dialogi. Poza tym ukazuje przeżycia z perspektywy dwojga bohaterów. A to jest bardzo ważne i intrygujące, gdyż Afanasja nieraz postrzega pewne wydarzenia i sytuacje w sposób odmienny niż jej mąż.

Lektura tej opowieści była lekka i przyjemna, chociaż nie da się ukryć, że jest też w niej wiele miejsca na ponadczasowe refleksje na temat historii, wiedzy, filozofii, religii i głównych nurtów myślowych doby oświecenia.

Poza tym autor nieraz stawia swoich bohaterów nie tylko w obliczu realnych, fizycznych niebezpieczeństw, ale każe im również podejmować trudne, życiowe decyzje, od których zależy przyszłość innych ludzi.

"Podróże króla Madagaskaru" to nie tylko powieść przygodowa, awanturnicza i historyczna. Mamy tu sporo cech charakterystycznych dla prozy psychologicznej i historiozoficznej.

Polecam przede wszystkim tym, którzy szukają w literaturze czegoś więcej niż tylko rozrywka i wątki miłosne.