Recenzja książki: Zostały jeszcze pieśni. Jacek Kaczmarski wobec tradycji

Recenzuje: Danuta Szelejewska

Jacek Kaczmarski to polski poeta, prozaik i autor tekstów, znany przede wszystkim dzięki piosenkom o tematyce historycznej i społeczno–politycznej. Książka „Zostały jeszcze pieśni… Jacek Kaczmarski wobec tradycji” jest zbiorem tekstów stanowiących refleksję nad twórczością autora. Szerokie spojrzenie na jego poetycką działalność daje jasny obraz tego wszystkiego, co po sobie pozostawił.

Punktem wyjścia stali się bardowie, którzy na wzór celtyckiego poety i pieśniarza Barda, spotykają się z powszechnym uznaniem. Jacek Kaczmarski należał do twórców prezentujących „ostre wartości estetyczne”. Ten, który doskonale rozumiał istotę cierpienia, zmienności i przemijania, podjął próbę stworzenia „swego miejsca stałego”. Zawsze pamiętał o konieczności mówienia prawdy, a jego pieśń stała się znakiem czasów przełomowych.

Czytelnik poznaje przedsięwzięcia upamiętniające działania artysty: nazwiskiem jego etykietuje się festiwale i nagrody, jednak (niestety) niedostępne są wydawnictwa płytowe. Wiele uwagi zostało poświęconej omówieniu piosenkarskich imprez środowiska akademickiego, w których udział zaowocował docenieniem talentu młodego wówczas artysty. Są to: 14. Ogólnopolski Festiwal Piosenki i Piosenkarzy Studenckich (obecnie Studencki Festiwal Piosenki), 15. Studencki Festiwal Piosenki, a także 16. Studencki Festiwal Piosenki. Na każdym z nich Kaczmarski zdobywał najwyższe nagrody.

Teksty śpiewane przez Jacka Kaczmarskiego poruszają między innymi trudny i bolesny okres II wojny światowej. W czternastu z nich doszukać się można krytyki poglądów najeźdźcy, działań Armii Czerwonej oraz zdumienia Zachodu. Przybliżony został las katyński, życie na zesłaniu i w obozach zagłady, irytacja mieszkańców getta, zdeterminowanie uczestników powstania warszawskiego, a także nadzieje związane z zakończeniem wojny.

Wiele miejsca poświęcono w książce artyście będącemu „twarzą Wielkiej Historii” (znana wszystkim piosenka „Mury” nie bez powodu zdobyła wielką popularność w polskim podziemiu antykomunistycznym), w wyjątkowy sposób doceniającemu prawdziwą sztukę i dyskutującemu „w utworach z rzeczywistością”. Szeroko omówione są transgresje oraz transtekstualność w twórczości Jacka Kaczmarskiego, a także jego narracje poetyckie. Ukazane jest również psychoanalityczne ujęcie autobiograficznej powieści „Autoportret z kanalią”.

W książce „Zostały jeszcze pieśni… Jacek Kaczmarski wobec tradycji” czytelnik ma okazję przekonać się o ogromnej liczbie rękopisów z różnych okresów życia artysty. Dowiaduje się również o jego stałej współpracy z rozgłośnią Polskiego Radia Wolna Europa w Monachium, gdzie w cotygodniowym „Kwadransie Jacka Kaczmarskiego” komentował bieżące sprawy w Polsce i na świecie.

Na zakończenie warto przypomnieć, że centrum poezji Kaczmarskiego zawsze zajmował człowiek. Łatwo więc zrozumieć „most przerzucony między teraźniejszością i przeszłością”: by uczyć się od tych, którzy żyli przed nami, dla pocieszenia, że inni kiedyś doświadczali tego samego oraz dla zaznaczenia, że każde pokolenie przeżywa takie same „pokusy, strach i nadzieję”.

Czas, w którym żył i tworzył Jacek Kaczmarski był okresem społecznych i politycznych przemian. Poprzez swoje pieśni stał się on „orędownikiem oraz komentatorem” tego wszystkiego, co złożyło się na bolesne doświadczenia polskiego narodu. Jego pieśni śpiewane do dnia dzisiejszego są dowodem na żywą pamięć o przeszłości i głęboką nadzieję na dobre jutro.