Recenzja książki: Zapytaj Mickiewicza
Recenzuje: mrowka
Adam Mickiewicz – wieszcz: to oczywista rola poety. Literacki autorytet? Bez wątpienia. Ale Mickiewicz jako mędrzec, który zna odpowiedzi na wszystkie pytania nurtujące ludzi żyjących w XX i XXI wieku? Taki obraz wieszcza próbuje wykreować Dorota Siwicka w swoim zbiorze esejów „Zapytaj Mickiewicza”.
Pomysł wziął się od postawy Czesława Zgorzelskiego i jego „życiowej” filozofii. Zgorzelski w trudnych chwilach zadawał sobie pytanie, co na jego miejscu zrobiłby Mickiewicz. Strategia pytania Mickiewicza zdała egzamin, a osobiste wyznanie Zgorzelskiego skłoniło Dorotę Siwicką do ciągłego sprawdzania poety. Autorka tomu próbuje znaleźć w romantycznych tekstach wskazówki dotyczące współczesnej egzystencji. Hermeneutyczny sposób odczytywania Mickiewicza ma rzucić nowe światło na dawne, wydawałoby się skostniałe, wiersze. Co zrobiłby Mickiewicz w obliczu nowych mediów? Jak zareagowałby na tendencje postmodernistyczne w literaturze?
Eseje Doroty Siwickiej nie są – jak można by po słowie wstępnym przypuszczać – zaimprowizowanym wywiadem z wieszczem, choć i takie literackie zabawy nie były autorce obce. W kolejnych tekstach próbuje raczej Siwicka analizować współczesność w odniesieniu do Mickiewiczowskich poglądów, przedstawia prawdopodobne reakcje wieszcza na aktualne wydarzenia – jest zatem opis współczesności przefiltrowany przez Mickiewicza i przez prace literaturoznawcze, filozoficzne czy kulturoznawcze.
Przepuszcza więc Mickiewicza przez prace Baumana i Baudrillarda, Krasińskiego czyta Boyem Żeleńskim. Wypróbowuje różne strategie lekturowe, motyw ojczyzny wchłoniętej przez bohatera analizuje za pomocą narzędzi gender, „ciąże” romantycznych postaci, płeć ojczyzny czy miłość do własnego kraju nabierają nowego znaczenia. Zwraca uwagę Siwicka na współczesny odbiór kolejnych inscenizacji „Dziadów”, posiłkując się recenzjami z „Gazety Wyborczej”. Wynika z tych obserwacji, że coraz częściej Mickiewicz jawi się nam jako twórca nierozumiany. To z kolei skłania autorkę do wyznaczania punktów wspólnych w postrzeganiu świata. Pisze więc Siwicka o obcości duchów romantycznych i ponowoczesnych, poszukiwaniu ładu w romantyzmie. Przekonuje, że odczytywanie historii literatury polskiego romantyzmu jest jak obcowanie z obcym, pozwala lepiej poznać siebie. Próbuje autorka tego tomu pokazać Mickiewicza mniej znanego, wieszcza, przewidującego, jak będzie wyglądała rzeczywistość w roku 2000, uczestniczącego w wykładach Hegla, przebywającego w Rzymie. Mamy tu Mickiewicza odczytywanego w kontekście przemian społecznych i filozofii cywilizacji, mówiącego o roli kobiet, drodze do emancypacji.
Ciekawe są także analizy bajek Mickiewicza, oceny animalizacyjnych zabiegów. Dla badaczy humoru nie lada gratką będzie esej zatytułowany „Czy Mickiewicz umierał wesoły?”, krótka opowieść o znaczeniu śmiechu w redukowaniu grozy śmierci. Kończy się tom interpretacją artystycznej instalacji, jaką w roku 2005 wykonał Julian Jończyk – chodzi o gest dekonstruowania pomnika wieszcza. „On zawsze jakby coś wiedział, więc nie podsunie pustej kartki” – mówi o Mickiewiczu Dorota Siwicka. Uwspółcześnianie twórczości romantyzmu nie jest jednak naginaniem dawniej powstałych tekstów do aktualnych problemów, to raczej odczytywanie arcydzieł za pomocą dwudziestowiecznych narzędzi historycznoliterackich. Zamiast literackiej zabawy czy prowokacji proponuje Siwicka interesujące i odkrywcze eseje naukowe, pokazujące, że twórczość Adama Mickiewicza jest wciąż żywa i ciągle wiele jej motywów czeka na zbadanie.
