Recenzja książki: Wybrane aspekty dotyczące możliwości prowadzenia działań wspierających rozwój małych dzieci zagrożonych niepełnosprawnością

Recenzuje: Justyna Gul

WWKSC

W ostatnich latach niepełnosprawność przestała być nareszcie tematem tabu, przestała wiązać się z uwięzieniem w czterech ścianach i społecznym ostracyzmem. Nie jest już uważana za karę za grzechy czy przekleństwo. Tworzenie sieci szkół specjalnych, które nie tylko stwarzają uczniom niepełnosprawnym warunki do kształcenia się, ale również odciążają szkoły masowe, jest jednym z kroków do społecznej integracji i do wyrównywania szans rozwojowych. W parze z nauczaniem powinno iść wczesne wspomaganie rozwoju, które pomaga kształtować optymalne warunki do prawidłowego stymulowania psychofizycznego rozwoju dzieci. W realizacji standardów kształcenia, wychowania i opieki nad uczniami niepełnosprawnymi uczestniczyć powinny gminne, powiatowe bądź wojewódzkie jednostki samorządu terytorialnego, pełniące rolę organu prowadzącego szkołę lub placówkę.

Organizacja zajęć wczesnego wspomagania i innych działań optymalizujących rozwój dzieci odbywa się na podstawie szeregu aktów prawnych. Te uwarunkowania prawne oraz kompetencyjne do organizowania wczesnej pomocy dziecku i rodzinie zostały zawarte w publikacji autorstwa Teresy Serafin. Książka Wybrane aspekty dotyczące możliwości prowadzenia działań wspierających rozwój małych dzieci zagrożonych niepełnosprawnością lub niepełnosprawnych oraz ich rodziny, opublikowana przez Oficynę Wydawniczą IMPULS, to kompleksowe opracowanie tematu w oparciu o założenia i efekty pilotażu programu rządowego w latach 2005 do 2007. Autorka, doktor nauk humanistycznych w dziedzinie pedagogiki, pedagog specjalny, nauczyciel dyplomowany pracujący z dziećmi i młodzieżą z niepełnosprawnością, skupia się również na takich aspektach zagadnienia, jak adaptacja społeczna rodziny z dzieckiem niepełnosprawnym, wspomaganie jego rozwoju oraz funkcjonowanie w szkole i życiu.

Niniejsza publikacja jest niezwykle cenna z uwagi na unikalny charakter i dużą wartość merytoryczną. Co więcej, jest to jedna z niewielu publikacji (jeśli nie jedyna), zajmujących się w sposób kompleksowy popularyzacją warunków prawnych, umożliwiających podejmowanie działań systemowych z zakresu wczesnego wspomagania w rozwoju małych dzieci zagrożonych niepełnosprawnością bądź niepełnosprawnych. Autorka przedstawia również perspektywy kontynuowania działań systemowych oraz wskaźniki zmiennych warunkujących poziom realizacji programu działań. Pod uwagę zostały wzięte takie wskaźniki jak: popularyzowanie wiedzy o możliwości wspierania rozwoju dziecka, ustalanie priorytetów działań, spełnianie standardów wymagań przez jednostki aplikujące prowadzące działania na rzecz dzieci, a także oczekiwania finansowe wobec programu.

Praca składa się z dziesięciu rozdziałów, z których siedem stanowi część teoretyczna, natomiast kolejne trzy – część empiryczna. W pierwszych rozdziałach autorka uzasadnia potrzebę organizowania wczesnego wspomagania rozwoju dziecka, zwracając uwagę na fakt, iż niepełnosprawność staje się udziałem coraz większej liczby osób, niezależnie od wieku. Analizuje również polski system prawny i wynikające z niego możliwości wdrażania działań z zakresu wczesnej pomocy dziecku i jego rodzinie oraz wskazuje na dokumenty prawa międzynarodowego w tym zakresie. Wyjaśnia również pojęcia związane z programem rządowym „Wczesna, wielospecjalistyczna, kompleksowa, skoordynowana i ciągła pomoc dziecku zagrożonemu niepełnosprawnością i niepełnosprawnemu oraz jego rodzinie” (WWKSC), wskazując, że nazwa tego programu, a właściwie użyte w nim określenia, syntetycznie ujmują kierunek podejmowanych w jego ramach działań.  

Kolejne rozdziały to wskazanie adresatów, celów i zadań realizacji pilotażu programu WWKSC oraz przewidywanych jego efektów, określenie standardów wymagań, jakie muszą spełniać placówki, by zagwarantować prawidłową realizację działań programowych, a także omówienie kwestii związanych z finansowaniem zadań programowych i koordynacją działań.

W części empirycznej przedstawiono wyniki wdrażania programu WWKSC, poczynając od sformułowania problemów umożliwiających wskazanie kierunków wczesnej pomocy dzieciom oraz hipotez odpowiadających na pytania badawcze. Przyjęte zostały zmienne niezależne, dotyczące m.in. stosowania obowiązujących regulacji prawnych, pozwalających na tworzenie systemu wyrównywania szans osób niepełnosprawnych i prowadzenia interdyscyplinarnych programów lokalnych w zakresie zaspokajania potrzeb rozwojowych małych dzieci, a także zmienne zależne dotyczące m.in.: realizacji zintegrowanego postępowania diagnostyczno-terapeutyczno-rehabilitacyjnego.

Autorka podkreśla, że czynnikiem decydującym o powodzeniu działań z zakresu wczesnej interwencji i wczesnego wspomagania rozwoju dziecka jest efektywna i wielopłaszczyznowa współpraca władz administracyjnych, samorządowych, organizacji pozarządowych oraz funkcjonujących placówek. Analiza przeprowadzonego pilotażu wskazała na szereg pozytywnych skutków działań, ale i pozwoliła zidentyfikować występujące trudności w organizacji lokalnego systemu wczesnego wspomagania rozwoju dziecka.

Podjęte i realizowane w ramach pilotażu działania programowe, opisane w książce Wybrane aspekty dotyczące możliwości prowadzenia działań wspierających rozwój małych dzieci zagrożonych niepełnosprawnością lub niepełnosprawnych oraz ich rodziny, pozwalają nie tylko zapoznać się z samym programem i wynikami badań, ale również skłaniają do zmiany podejścia w społecznościach lokalnych. To sprawia, że publikacja Teresy Serafin stanowi bodziec do refleksji nie tylko dla pedagogów pracujących z dziećmi niepełnosprawnymi czy terapeutów, ale również dla przedstawicieli władz różnego szczebla.