Recenzja książki: Wielcy wizjonerzy

Recenzuje: Justyna Gul

Człowiek zagadką filozofii

Sokratejska maksyma „Poznaj samego siebie” stanowi bodziec do podróży w głąb ludzkiej duszy i umysłu, choć doskonale zdajemy sobie sprawę z tego, że zrozumienie człowieka bywa niezmiernie trudne, a czasem wręcz - niemożliwe. Pomimo istnienia różnych nauk, człowiek jako byt materialny wciąż stanowi zagadkę i nieustające wyzwanie dla badaczy.

Książka „Wielcy wizjonerzy czyli filozofia psychologicznie oswajana” Andrzeja Jastrzębskiego stanowi zaproszenie do wędrówki po meandrach człowieczeństwa i próbę oswojenia się z watkami filozoficznymi obecnymi w psychologii, jak i w innych naukach o człowieku. Mimo, iż ten pierwszy krok w kierunku filozoficznych rozważań może być trudny, wytrwałość w tym zakresie znacznie rozszerzy naszą samoświadomość. Autor łagodnie wprowadza nas w temat, poświęcając temu pierwszą część książki. „Oswajanie pierwsze. O trudnych słowach” jest niczym spojrzenie z lotu ptaka na newralgiczne wątki dotyczące rozumienia człowieka.

Będziemy debatować nad definicją człowieka i rozważać, czy osoba ludzka może istnieć samoistnie oraz czy można postawić znak równości pomiędzy jednostką a istnieniem duchowym. Problematyka rozumienia osoby pojawiła się już na przełomie III i IV wieku po Chrystusie jako owoc rozważań teologicznych dotyczących Trójcy Świętej. Wówczas używano dwóch terminów: ousia i hypostasis, z których pierwszy oznaczał jednostkową substancję, a hypostasis - istnienie w ogóle. Od tamtego czasu pojawiły się nowe określenia i definicje, niekiedy zupełnie odmienne.

Jastrzębski wciąga nas w naukowe zmagania nad tym, czy człowiek jest osobą dzięki temu, że posiada osobowy akt istnienia, czy dzięki czemuś, co dochodzi do człowieka z zewnątrz? Odpowiedź na to pytanie jest niezwykle istotna z uwagi na fakt, iż stanowi ona podstawę do udzielenia odpowiedzi na inne pytania – takie jak status płodu, ludzi terminalnie chorych czy upośledzonych.

Dla rozważań zawartych w książce konieczne będzie również potraktowanie natury jako zdeterminowanego sposobu działania oraz przyjęcie jasnej definicji terminów „osoba” i „osobowość”. Niekiedy bowiem pojęcia te mylnie używane są zamiennie, tymczasem punktem wyjścia powinno być tu stwierdzenie, że osoba może rozwijać swoją osobowość.

Prawdziwym majstersztykiem jest rozdział poświęcony określeniu relacji tego, co materialne, i tego, co umysłowe (czyli relacji duszy i ciała bądź relacji duszy do ciała). Atomiści uważali, że dusza wydaje się samodzielnym bytem, Platon - że tylko dusza naprawdę jest, a nam wydaje się, że istnieje materia, natomiast w czasach nowożytnych za sprawą Kartezjusza zaczęto przyjmować istnienie dwóch, nie mających ze sobą nic wspólnego substancji. Ten spór, określany współcześnie mianem mind-body problem, stał się przedmiotem analizy umysłu.

Autor uważa, że prawdziwy przełom w tej kwestii dokonał się w ostatnich dziesięcioleciach za sprawą nowych metod, umożliwiających badanie żywego mózgu, jego obserwację i przyrównywanie pracy mózgu osoby chorej i zdrowej. Interesujące jest to, że współczesne neuronauki przywracają do łaski klasyczne filozofie, przede wszystkim - teorie na temat relacji duszy i ciała Arystotelesa i św. Tomasza, ukazując ograniczoną jedność oraz zależność w funkcjonowaniu tego złożenia duszy i ciała, o której mówią obecne badania.

Andrzej Jastrzębski zabiera nas także na spotkanie z siedmioma wielkimi wizjonerami, którzy (każdy na swój sposób) uczynili krok naprzód w rozumieniu człowieka. William James, Karl Jaspers, Gordon W. Allport, Abraham H. Maslow – w ich naukowych bibliografiach historia filozofii splata się z historią psychologii.

„Wielcy wizjonerzy czyli filozofia psychologicznie oswajana”  mają swoją kulminację w rozdziale ostatnim, stanowiącym próbę wyznaczenia wspólnej drogi filozofii i psychologii i dowodząc, że zrozumienie tych dziedzin z przewodnikiem takim jak Andrzej Jastrzębski, jest możliwe, a - co więcej -… fascynujące! Książka zaś stanowi wspaniały materiał nie tylko dla studentów psychologii i filozofii, ale dla wszystkich zainteresowanych zagadką człowieczeństwa.