Recenzja książki: W cieniu zbrodni
Recenzuje: mrowka
Przed drugą wojną światową Szwecją wstrząsnęła wiadomość o okrutnej zbrodni – Fredrik von Sydow, dwudziestotrzyletni student prawa zamordował żelaznym prętem swojego ojca – ważnego polityka, oraz kucharkę i pokojówkę. W usuwaniu śladów zbrodni pomagała mu żona. Następnie oboje wyjechali ze Sztokholmu do Uppsali, jeszcze tego samego dnia zostali odnalezieni przez detektywów – Fredrik zabił wtedy strzałem z rewolweru najpierw Sofie, żonę, a potem siebie. Tragedia w rodzinie von Sydowów długo stanowiła temat tabu – teraz powieść opartą na tych wydarzeniach napisała wnuczka zamordowanego polityka i siostrzenica mordercy.
„W cieniu zbrodni” to książka, która przełamuje zmowę milczenia, szuka odpowiedzi na pytanie, dlaczego doszło do tragedii. Helena Henschen próbuje odsłonić tajemnicę i znaleźć motywy postępowania Fredrika. W tym celu nawiązuje kontakt z żyjącymi jeszcze członkami rodziny, należącymi do starszego pokolenia, przeprowadza z nimi rozmowy i stara się dociec, co kierowało młodym małżeństwem. Nie ma łatwego zadania – Fredrik i Sofie zostali niemal wyklęci, usunięci z historii rodu – ich zdjęcia wyrzucono z rodzinnych albumów, a listy, wycinki prasowe i pamiątki po nich, ślady istnienia, zniszczyła matka autorki; która w chwili zbrodni miała zaledwie piętnaście lat. Choć Henschen chce zrekonstruować dzieje Fredrika i Sofie, nie zawsze jest to możliwe – z braku materiałów, niechęci starszych do udzielania wyjaśnień czy w ogóle do wracania pamięcią do strasznego zdarzenia. Zbrodnia, której dopuścił się Fredrik, wciąż stanowi powód do wstydu, przynosi hańbę potomkom – nic dziwnego, że niewielu pomaga autorce w dotarciu do prawdy. Rodzina w akcie samoobrony odwróciła się od tragedii, próbowała wymazać ją z pamięci i z rzeczywistości – temu miał służyć między innymi niepisany zakaz rozmów na przykry temat i niszczenie dokumentacji.
Wiele wiadomości Henschen jednak uzyskała. Te, do których udało się jej dotrzeć, wzbogaciła wyobraźnią – dlatego też „W cieniu zbrodni” nie należy do literatury faktu a do powieści kryminalnych. Powieści kryminalnych raczej nietypowych – od początku bowiem czytelnicy wiedzą, jaki będzie finał: znają sprawców i ofiary, wiedzą, jakie są motywy przedstawienia całej historii. Książka to właściwie relacja na temat morderstwa. Autorka śledzi dzieciństwo i młodość Sofie i Fredrika, próbuje też przedstawiać dzieje ich miłości – ciążę dziewczyny, świadomość, jaki los spotkał jedną z krewnych, która urodziła nieślubne dziecko; nadzieję na wspólną przyszłość, determinację i… sprzeciw obu rodzin. Ani Sofie, ani Fredrik nie otrzymali tak potrzebnego im wsparcia, choćby tylko psychicznego – może gdyby srogi polityk Hjalmar von Sydow nie zareagował okrutnie, nie zginąłby w trzy lata później z ręki własnego syna? A może postępująca choroba psychiczna, nieodkryta i nieleczona – i tak doprowadziłaby chłopca do ojcobójstwa? Poza wszystkim pozostaje jeszcze sprawa Sofie – akt desperacji w Uppsali odczytywano jako samobójstwo.
Tymczasem Henschen zastanawia się nad rzeczywistym zachowaniem Sofie, odkrywa przesłanki pozwalające sądzić, że Sofie miała nadzieję przeżyć, nie godziła się na śmierć, a jej uległość wobec męża wynikała tylko ze strachu. Przy tym wszystkim książka Henschen jest połączeniem dwóch płaszczyzn – jednej rzeczowej – to przytaczanie znanych faktów, wspomnień i opinii, odwoływanie się do wyroków sądu, listów gończych i policyjnych sprawozdań. I drugiej – onirycznej – daje tu upust autorka poetyckiej naturze, zatrzymuje akcję poetyzowanymi rozważaniami dotyczącymi rzeczywistości – wakacje lat dzieciństwa, zwykły dzień, uczucia i przemyślenia wpisane w tę historię są nie tylko sposobem nadania tekstowi literackości, ale i przybliżenia czytelników do głównych bohaterów, ukazania ich bardziej ludzkiego oblicza. Nie tłumaczy i nie usprawiedliwia Henschen krewnych, ale wyciągając – po kilku dziesięcioleciach – sprawy, którymi żyła dawniej Szwecja, wciąż pyta: dlaczego? „W cieniu zbrodni” to powieść-niepowieść mroczna, ale niepozbawiona uroku. Odsłania prawdy o ludziach, o mechanizmach obronnych uruchamianych w odpowiedzi na zło, o prawdzie i złudzeniach.
