Recenzja książki: Vladimir Nabokov i jego synestezyjny świat

Recenzuje: Monika Witczak

Synestezja to sposób postrzegania świata, który pozwala na kojarzenie ze sobą wrażeń odbieranych przez różne zmysły, np. dźwięków i kolorów. Zmysły synestetyka przenikają się ze sobą, tworząc jedną, nierozerwalną całość. Czy można zobaczyć kolory liter i liczb? Czy imiona mają swoją barwę, a daty - odpowiadające im dźwięki? Czy pojęciom i ideom mogą towarzyszyć doświadczenia percepcyjne? Przeciętny człowiek może spróbować wyobrazić sobie kolor alfabetu. Synestetyk po prostu go widzi, słyszy i czuje. Osoby obdarzone synestezją są bardziej utalentowane, bardziej wrażliwe, widzą i odczuwają więcej niż przeciętny człowiek. Przeważnie są obdarzone również słuchem absolutnym i uzdolnione muzycznie lub artystycznie. W przeszłości (choć obecnie również się to zdarza) uznawano synestetyków za osoby chore psychicznie, cierpiące na schizofrenię i często leczono ich psychiatrycznie. Współcześnie powstaje coraz więcej badań z tego zakresu, obrazujące synestezję jako wybitną cechę osobowości.

Vladimir Nabokov i jego synestezyjny świat to monografia poświęcona zjawisku synestezji w utworach Nabokova. Autor Lolity był na wskroś synestetykiem i określał synestezję mianem daru, dzięki któremu odbiera rzeczywistość na wielu przenikających się poziomach. Metafory synestezyjne, które można odnaleźć w jego powieściach, opowiadaniach i wierszach, to nie tylko zabiegi literackie - to próba przedstawienia świata w taki sposób, w jaki na co dzień widział go Nabokov. Świata pełnego dźwięków, kolorów, smaków i wrażeń. Polisensorycznych i międzysensorycznych doznań.

Dotąd w literaturze polskiej i zagranicznej nie było jeszcze tak szerokiego opracowania tego tematu. Anna Ginter, zainteresowana w szczególności literaturą rosyjską i twórczością Nabokova, w swojej książce próbuje odpowiedzieć na pytanie, czym jest synestezja i stworzyć spójną definicję tego zjawiska. Podpiera się najnowszymi badaniami nie tylko z zakresu literaturoznawstwa, ale również psychologii, medycyny i nauk neuronalnych. W pierwszym rozdziale monografii skupia się na pojęciu synestezji, przedstawia historię badań nad nią i w ciekawy sposób opisuje mało znane fakty na temat tego zjawiska.

W dalszej części książki autorka Nabokova i jego synestezyjnego świata tropi ślady synestezji w utworach Nabokova, posiłkując się tropami pozostawionymi przez samego autora w wywiadach, listach, wspomnieniach czy autobiograficznych tekstach. Na uwagę zasługuje przede wszystkim obszerna bibliografia, z jakiej korzystała Anna Ginter.  Autorka przytacza wiele cytatów, choć - niestety - nie wszystkie teksty są przetłumaczone na język polski, co może utrudniać lekturę (zwłaszcza teksty rosyjskojęzyczne). Niemal w każdym utworze Nabokova można znaleźć różne rodzaje synestezji - czy to związanej z widzeniem, słyszeniem, smakiem, zapachem, dotykiem, temperaturą, a nawet doznawaniem bólu. Anna Ginter pokazuje, z jak ogromną kopalnią synestezyjnych doznań można zetknąć się, czytając prozę mistrza.

Posiadając wiedzę o tym, jak Nabokov postrzega świat i jak odwzorowuje swoje wrażenia w powieściach, zyskujemy klucz do głębszego zrozumienia jego utworów. W prozie Nabokova bardzo ważną rolę odgrywają gry słowne i zabawy językiem. Autor zawsze podkreślał, że każdy wyraz w jego tekstach został dokładnie przemyślany i ma swoje znaczenie. Nabokov zostawia w swoich utworach wskazówki i równie często myli czytelników, wyprowadzając ich na manowce. W świetle nowych badań okazuje się, że do tych tropów dołączają jeszcze wrażenia zmysłowe, dzięki którym nowego znaczenia nabierają imiona, nazwy własne, a nawet cyfry i daty, które pojawiają się w utworach autora Lolity. Gdy rozszyfrowujemy je, okazuje się, że teksty Nabokova mają znacznie więcej znaczeń, niż mogłoby się wydawać.

Vladimir Nabokov i jego synestezyjny świat to książka nie tylko dla wielbicieli prozy autora Lolity i Ady. To świetna propozycja dla wszystkich, którzy kochają literaturę i chcą poszerzyć swoje horyzonty i zgłębić informacje o zjawisku synestezji. Anna Ginter ujęła temat całościowo i bardzo dokładnie. Usatysfakcjonowani będą również wielbiciele Nabokova, bo lektura opowieści o “jego synestezyjnym świecie” przybliża twórczość mistrza z zupełnie innej perspektywy.