Recenzja książki: Upadek Cesarstwa Rzymskiego

Recenzuje: milwaukee meg

Za jedną z dat granicznych, oddzielających starożytność od średniowiecza, zwykło się uważać rok 476, kiedy z cesarskiego tronu usunięty został ostatni władca zachodniej części imperium rzymskiego, Romulus Augustulus. To wiedzą wszyscy – niewielu jednak uświadamia sobie, czym było to wydarzenie dla współczesnych władcy. Tysiącletnie państwo, od wieków najsilniejszy gracz na międzynarodowej arenie, podbijający kolejne ludy zarówno mieczem, jak i piórem, po prostu: Rzym, przestał istnieć wręcz z dnia na dzień. Do teraz wśród historyków nie ma zgody co do dokładnych przyczyn takiego stanu rzeczy, a podręczniki wolą się wycofać rakiem, rzucając uczniom na pożarcie mapkę z zarysem wędrówek barbarzyńskich ludów i ogólnikowymi stwierdzeniami, że chodziło o finanse i napływ obcej ludności. A w końcu jest to historia fascynująca i barwna, pełna nieoczekiwanych zwrotów i paradoksów – i to zobaczyć można w całej krasie w genialnej książce oksfordzkiego historyka, Petera Heathera, „Upadek Cesarstwa Rzymskiego”.

Przedstawiony jest tu nie tylko dokładny opis wydarzeń i zjawisk, które doprowadziły do feralnego roku, ale również proces dochodzenia do prawdy o nich. Począwszy od Juliusza Cezara, który de facto cesarstwo założył, zostajemy wciągnięci w sam środek krwawych potyczek, bezpardonowych walk za kulisami, małżeństw dynastycznych, zdrad i wyzwoleńczych zrywów. Heather analizuje wszystkie możliwe czynniki, jakie wpłynęły na rozwój i upadek potężnego imperium, od przesłanek religijnych po finansowe. Intrygujące w tej książce jest nie tylko szerokie i analityczne spojrzenie, ale też nonkonformistyczne i bardzo wnikliwe podejście do rzeczy już teoretycznie zbadanych. Autor nie zadowala się przepisywaniem mało konkretnych banałów z innych publikacji, ale każdy fakt czy poszlakę bierze pod lupę i zestawia z innymi źródłami. Obala w ten sposób wiele stereotypowych stwierdzeń, które znaleźć można praktycznie wszędzie.

To analityczne i do bólu naukowe podejście jest głównym atutem tej książki. Heather opisuje własne przemyślenia, często przedstawia dwa możliwe wyjaśnienia tych samych wydarzeń, pozwalając czytelnikowi na ich samodzielną ocenę, a także przedstawia tok myślenia, jaki naprowadził go na przedstawiane wytłumaczenie. Czytelnik jest niejako w środku całego procesu badań; autor nie boi się powiedzieć, że czegoś nie wie albo nie potrafi zbadać. Przedstawia fakty, często nowe i zaskakujące, i jedynie proponuje własną ich interpretację. Co więcej, Heather potrafi w tak prosty i przejrzysty sposób przedstawić omawiane zagadnienia, że czytanie „Upadku Cesarstwa…” to czysta przyjemność i rozrywka. Wartość merytoryczna idzie tu w parze z bardzo lekkim piórem historyka, który potrafi w ciekawy i dowcipny sposób przedstawić nawet najbardziej skomplikowane wątki. Interesujące jest też częste i obszerne odnoszenie się do tekstów źródłowych z epoki. Prezentowane są tu wspomnienia, wiersze i fragmenty listów, które ocalały te wszystkie wieki, by trafić do historycznych archiwów na całym świecie. Bardzo ożywia to już i tak intrygujący tekst.

Jedynym prawdziwym mankamentem „Upadku Cesarstwa Rzymskiego” jest fakt, że czytelnik o nikłej znajomości historii Rzymu i Cesarstwa Wschodniego może się czuć mocno zdezorientowany. Pomimo krótkiego wprowadzenia, opisującego dzieje Rzymu i skąpych opisów funkcjonowania wschodnich rubieży, tematy te są mało zrozumiale wyjaśnione, zwłaszcza biorąc pod uwagę ilość do nich odniesień. Nieznajomość tematu nie sprawi oczywiście, że książka stanie się niezrozumiała, ale na pewno trochę zepsuje przyjemność z lektury.

„Upadek Cesarstwa Rzymskiego” to jedna z najlepszych książek o Rzymie, jaka ukazała się ostatnimi czasy - przejrzysta, łatwa w odbiorze, a jednocześnie bogata w fakty i dopracowana merytorycznie. Będzie odpowiednia zarówno dla miłośników tematyki historycznej, jak i dla nieobeznanych z tym tematem. Anegdotyczny styl pisania Heathera w połączeniu z jego bystrym osądem i wnikliwym podejściem sprawią, że „Upadek…” przypadnie do gustu każdemu.