Recenzja książki: Treblinka 43. Bunt w fabryce śmierci

Recenzuje: Adrianna Michalewska

Trzynaście miesięcy upiornych transportów, od lipca 1942 roku do 19 sierpnia 1943. Dzień po dniu, wagony pełne mężczyzn, kobiet i dzieci. Przywożone z całej okupowanej Europy. W jednym celu: na śmierć. Ostatniego dnia do Treblinki przywieziono 7. 600 osób z białostockiego getta. Tuż po powstaniu. Wszyscy zginęli.

Droga od rampy kolejowej i od fikcyjnego dworca – makiety, którą stworzono jedynie po to, aby łudzić ofiary, do komory gazowej, była krótka. Precyzyjnie odtworzona na planie Jankiela Wiernika, autora książki Rok w Treblince, wydaje się wręcz dróżką ukrytą za żywopłotem. Ostatnia droga prawie 900 000 ludzi, których zabito w Treblince.

Wieś położona sto kilometrów od Warszawy, Treblinka. Nieurodzajne gleby, z dala od ludzkich oczu. Na tyle blisko, że można było tam zbudować obóz, w którym dokonano masowego mordu. Zabito 900 000 ludzi. Gazami spalinowymi.

Obóz miał być „doskonałym miasteczkiem", gdzie szybko i sprawnie pozbawiano ludzi życia, nadziei i kosztowności. W odwrotnej kolejności. Wypędzani z wagonów, po długiej podróży – pociąg z Warszawy te 100 kilometrów czasami pokonywał w dwa dni. Żydów z Grecji wieziono bardzo długo – zmęczeni, wyczołgiwali się często spod trupów współtowarzyszy gehenny. Odbierano im bagaże, zapędzano krzykami do łaźni, która okazywała się komorą gazową. Treblinka działała tak szybko, że oprawcy nie nadążali z pozbywaniem się zwłok.

Początkowo składowane w dołach, wydzielały odór tak silny, że rozchodził się w promieniu dziesięciu kilometrów. Palone potem na rusztach, wymagały specjalnych technik palenia. Upiorne technologie zabijania i pozbywania się zwłok. I wszystko w imię ideologii.

Wójcik szczegółowo opisuje świat Treblinki. Unika nadmiernych emocji, posługuje się danymi i obrazami. Wyjaśnia, jak zawiązała się w obozie konspiracja, jak to się stało, że była w ogóle możliwa. Porusza ważny aspekt Treblinki jako miejsca zbrodni i grabieży. Tysiące wagonów wypełnionych złotem i kosztownościami, zrabowanymi zamordowanym, złote monety w błocie obozu i unoszące się wszędzie pieniądze. Ludzkie życie przeliczone na dolary. Upiorne wizje szaleńców.

Z Treblinki uciekło około 400 więźniów, przeżyło kilkudziesięciu. Zadawali sobie pytania: dlaczego nikt nie pomógł, dlaczego nie zbombardowano torów, dlaczego nie dostarczono więźniom broni? Dlaczego pozwolono na Treblinkę, choć Jan Karski mówił o niej wszędzie? Czy była tak straszna, że nikt w to nie mógł uwierzyć? Czy kilkudziesięciu strażników i zaledwie kilku esesmanów mogło dzień po dniu zabijać po kilka tysięcy ludzi?

O powstaniu w Treblince mówi się znacznie rzadziej niż o innych wydarzeniach z czasów Holocaustu. A przecież to powstanie na miesiąc wstrzymało machinę śmierci. Niewiele później zaprzestano eksterminacji ludzi w tym miejscu. Powstańcy odnieśli sukces. Spalili Treblinkę. Niemcy zaorali obóz i posiali łubin, chcieli zatrzeć ślady. Pozostało 20 hektarów ziemi przesiąkniętej ludzką krwią.

Badając czasy II wojny światowej, trzeba sięgnąć po Treblinkę 43. I odtworzyć, dzień po dniu, czas zbrodni, czas konspiracji, czas zwycięstwa. Spróbować zrozumieć, co się wtedy wydarzyło. A jeśli nie da się zrozumieć, to przynajmniej pamiętać.

Polecam.