Recenzja książki: Tramwajem przez Łódzkie Getto, czyli wspomnienia z czasów II wojny światowej
Recenzuje: Damian Kopeć
Świadectwo
Opisuje się Historię za pomocą dat, liczb, statystyk, uwypuklenia znaczących wydarzeń, całościowego spojrzenia na dany okres. Takie ujęcie jest bardzo ważne z punktu widzenia badaczy dziejów. Spotykamy też pisanie o Historii (a może tylko - historii), widzianej oczami jednostki. Subiektywne spojrzenie konkretnego człowieka, który - często płynąc po burzliwych wodach rzeki dziejów - próbuje przetrwać, a nie zatonąć. Jeden sposób pisania nie zastąpi drugiego. Raczej dwa te paradygmaty wzajemnie się uzupełniają. Jednak to właśnie owo bardzo osobiste, konkretne, emocjonalne spojrzenie na często dawno już minione wydarzenia jest dla większości czytelników znacznie ciekawsze, bardziej pouczające. Jest znacznie bardziej zrozumiałe czy przejmujące. To opisywanie, w którym faktom towarzyszą silne emocje, wydarzeniom - uczucia, opisywanym ludziom - wydobywane z ulotnej pamięci drobiazgi, ważne z jakiegoś powodu.
Tramwajem przez Łódzkie Getto to książka niewielka, kilkudziesięciostronicowa. Wspomnienia Antoniego Karima z okresu przedwojennego i wojennego. Bardzo osobista, skrótowa opowieść jednego ze świadków nieludzkich czasów minionego wieku. Rzecz ważna również dlatego, że naoczni świadkowie Historii szybko, nieubłaganie odchodzą, często nie pozostawiając po sobie spisanych wspomnień. Swoje doświadczenia, traumatyczne przeżycia nierzadko zabierają oni ze sobą do grobu. Wydaje się, że to właśnie lektura lub słuchanie takich świadków historii, jak Karim, jest głównym czynnikiem kształtującym właściwe postawy nowego pokolenia. Poznanie tragicznych doświadczeń jednostek, losów konkretnych, wymienionych z imienia i nazwiska ludzi pozwala inaczej patrzeć na świat, ideologie, statystyki, idee. Poznanie, czym może być wojna i jakie po sobie pozostawia ona zniszczenia jest najlepszym sposobem zapobiegania jej.
Patrzymy na świat oczami dziecka, które przed wojną miało kilka lat. Łódź, rok 1936, 1937... Zabawa, problemy, troski, typowe dla okresu dzieciństwa. Być może pozbawione jest to spojrzenie krytycyzmu dorosłych, wyidealizowane, ale przecież każdy z nas ma tendencję do upiększania pewnych okresów w życiu - zwłaszcza tych, z którymi ma dobre skojarzenia, wspomnienia. Życie w wielonarodowościowym tyglu, konflikty, przyjaźnie, kłopoty rodzinne - to wszystko zawarte jest w rozdziale pierwszym książki. Drugi rozdział to omówienie okresu II wojny światowej i okupacji. Bieda, głód, strach, łapanki, buta okupantów. Ale również drobiazgi pozytywne: wzajemna pomoc, nadzieja wyrażana w drobnych słowach lub gestach, postawy nonkonformistyczne niektórych Niemców. I spojrzenie na piekło Łódzkiego Getta, widzianego z boku, z okien przejeżdżającego tramwaju. Oglądanego przez dziecko. Niewiele jest tych obrazów zza muru, ale za to są one niezwykle przyjmujące, zapadające w pamięć.
Książka Tramwajem przez Łódzkie Getto po raz kolejny dowodzi, że o ważnych sprawach nie trzeba pisać w sposób wyrafinowany, że od ciekawej formy i wspaniałego języka ważniejsze jest świadectwo, które ma się do przekazania.
