Dewiant czyli kto?
„Kim jestem?” – to pytanie nurtuje ludzi już od wieków, podobnie jak kwestia odmienności. W ślad za tym powstało wiele teorii socjologicznych i psychologicznych na temat jednostek „innych”, czyli dewiacyjnych, odmiennych czy zagubionych. Na kształtowanie się intencjonalnej postawy wpływają różne czynniki, a w szczególności środowisko wychowawcze, wpojony system wartości, a także wrażliwość w relacjach z otoczeniem. Istotne jest, że już samo zakwalifikowanie jednostki do grona odmiennych powoduje, że zaczyna ona nabierać przeświadczenia o swojej obcości i wyalienowaniu. To poczucie stygmatyzacji ze strony otoczenia jest z kolei – według H.S. Beckera – początkiem tak zwanej „dewiacyjnej kariery”, a w konsekwencji dewiacyjnej tożsamości.
Kwestie z tym problemem związane porusza znakomita praca pod redakcją naukową Anny Kieszkowskiej Tożsamość osobowa dewiantów a ich reintegracja społeczna, opublikowana przez Oficynę Wydawniczą Impuls. Ideą książki jest przybliżenie problemów osób „innych” oraz próba opracowania propozycji zmiany wizerunku społecznego, by sprzyjał on rozwojowi jednostek bądź też ich powrotowi do środowiska lokalnego. Opracowanie jest przeznaczone zarówno dla osób zawodowo zajmujących się problematyką związaną z pomocą społeczną, dla psychologów, pedagogów, specjalistów z dziedziny prawa i medycyny, a także dla studentów oraz społeczeństwa zainteresowanego zagadnieniem.
Rozdział pierwszy obejmuje tematykę tożsamości dewiantów i znajdziemy tu rozważania dotyczące polityki reintegracji społecznej, destygmatyzacji tożsamości dewiantów czy reorganizacji społeczności lokalnej i reintegracji społecznej byłych przestępów. Niezwykle interesujący, choć kontrowersyjny, jest tekst dotyczący artystów i dewiantów oraz poszukiwania wspólnych dla nich korzeni kreatywnych. Autorka wysnuwa tu teorię, że wewnętrznym mechanizmem generującym prawdopodobieństwo pomiędzy tymi grupami jest narcyzm. Psychologiczna motywacja zachowań twórczych czy też przestępczych ma podłoże w skrajnej koncentracji na swojej osobie i swoich potrzebach.
Równie wciągający jest artykuł traktujący o kreacji tożsamości w second life oraz opracowanie dotyczące tożsamości kobiet, które popełniły zabójstwo. Autorka próbuje tu odnaleźć w biografii badanych kobiet przyczyny ukształtowania się tożsamości przestępczej oraz określenia rodzaju dewiacji. Rozdział drugi opracowania to zagadnienia skupione wokół problemów reintegracji społecznej dewiantów, począwszy od pokazania roli placówek rezydencjalnych w systemie korekcji w USA, przez kwestię readaptacji społecznej w kontekście dążenia do dobrego życia i tożsamości oraz podmiotowości jednostki w procesie reintegracji społecznej po samoocenę skazanych.
Kolejny rozdział, traktujący o uwarunkowaniach resocjalizacji i terapii dewiantów, to szereg merytorycznie dopracowanych i niezwykle interesujących tekstów dotyczących zawodowych kuratorów sądowych, skuteczności oddziaływań resocjalizujących w ich percepcji, czy też ukazujących metody resocjalizacji skazanych, którzy są uzależnieni od środków odurzających lub psychotropowych. Ostatni rozdział obejmuje problematykę związaną z resocjalizacją nieletnich – jej procesami oraz uwarunkowaniami. Znajdziemy tu teksty na temat aktywności osób wykolejonych, edukacji inkluzyjnej, przeciwdziałającej wykluczeniu, oraz marginalizacji społecznej czy zaburzeń poczucia odpowiedzialności młodzieży niedostosowanej społecznie. Poruszone tu zostały także zagadnienia dotyczące znaczenia inteligencji emocjonalnej w procesie komunikacji społecznej nieletnich, metod pracy z nieletnimi w polskich zakładach poprawczych czy pobudzania do poszukiwania tożsamości nieletnich uczestniczek warsztatów fotograficznych. Rozdział zawiera także przedstawienie założeń programu „Wykorzystaj szansę – zdobądź nowe umiejętności”, będącego próbą inkluzji społecznej młodzieży marginalizowanej.
Tożsamość osobowa dewiantów a ich reintegracja społeczna jest pracą społecznie niezbędną oraz godną uwagi. Wszystkie zebrane w niej teksty mogą posłużyć zarówno w trakcie praktyki terapeutycznej, jak i resocjalizacyjnej, a prezentowane podejście do zagadnień czy propozycje usprawnienia funkcjonowania systemu kurateli w Polsce oraz przytoczone rozwiązania zastosowane w USA mogą stać się inspiracją do podejmowania działań zmierzających do zmiany istniejącej sytuacji. Opracowanie pod redakcją naukową Anny Kieszkowskiej jest bodźcem do rozpoczęcia gorącej dyskusji na temat społecznego wykluczenia i dewiacji oraz do zaangażowania otoczenia w proces integracji społecznej.
