Recenzja książki: Świadomość aksjologiczna i podmiotowość etyczna
Recenzuje: Justyna Gul
Socjologia a moralność
Socjologia może być określana mianem nauki o człowieku, o ile dotyka spraw moralności. Powinno zatem dawać do myślenia to, dlaczego w socjologii mówi się o niej tak niewiele, dlaczego ignoruje się niezwykle ważną problematykę, docenianą onegdaj przez klasyków dyscypliny. Fakt ten został dostrzeżony przez Mirosława Kowalewskiego i Daniela Falcmana i stał się kanwą, na której oparli oni swą książkę „Świadomość aksjologiczna i podmiotowość etyczna. Analizy i impresje". Wydane przez Wydawnictwo Impuls opracowanie wyczerpująco omawia kwestię moralności oraz pojęcia świadomości aksjologicznej, czyli systemu regulacji zachowań podmiotu oraz zbiorowości, umożliwiającego pełniejsze zrozumienie miejsca moralności w analizach socjologicznych. Autorzy książki przyjmują dość nietypowy punkt wyjścia dociekań, a mianowicie nie socjologię moralności a zagadnienia filozofii moralnej.
W rozdziale pierwszym Kowalewski i Falcman zajmują sie terminologią dotyczącą świadomości aksjologicznej, wyjaśniając również pojęcie świadomości, po czym starają się pokazać wielość perspektyw ujęcia tematu. W celu lepszego zrozumienia zakresu treści przypisywanego pojęciu aksjologicznej świadomości, odwołują się także do pojęcia wartości jako pojęcia konstytutywnego względem tej świadomości. Niezmiernie istotnym dla zrozumienia książki i jej zagadnień, jest rozdział drugi. Autorzy dowodzą tu tezy, że fakt moralny jako intencjonalna treść podmiotu, może być badany tylko w ramach orientacji jakościowej, bowiem użycie metod ilościowych nie odzwierciedla istoty zagadnienia. Kowalski i Falcman twierdzą także, że prawda o ludzkiej moralności jest możliwa i to na dodatek w wariancie wolnym od społeczno kulturowych modalności.
Kolejny rozdział przedstawia moralność w perspektywie socjolingwistycznych zmiennych i zajmuje się tym, co w przestrzeni społecznej warunkuje jednostkowe postrzeganie świata w kategoriach moralnych. Zarys szczegółowej koncepcji podmiotowości stanowi rozdział kolejny, w którym autorzy przedstawią zupełnie odmienne od dotychczasowego spojrzenie na moralność. Celem poznawczym kierującym badaczami było zobrazowanie optyki ludzkiego aktualizowania zarówno moralnych norm, jak i wartości konkurencyjnej wobec proponowanego programu marksistowskiej socjologii moralności. Układem odniesienia dla tych rozważań są poglądy I. Kanta.
Rozdział piąty stanowią impresje wokół wybranych socjologicznych implikacji koncepcji podmiotowości, a autorzy zastanawiają się nad konsekwencjami wybranych propozycji z zakresu socjologii. Ostatnia część pracy to refleksje na temat świadomości aksjologicznej i podmiotowości etycznej, czynione na gruncie pedagogiki i na jej użytek.
Ta wszechstronność ujęcia tematu i różne spojrzenia na zagadnienia są niewątpliwym atutem opracowania „Świadomość aksjologiczna i podmiotowość etyczna", które może z powodzeniem służyć zarówno do celów naukowych jak i dla pasjonatów socjologicznych zjawisk. Autorzy, Mirosław Kowalski i Daniel Falcman, podjęli się niezwykle trudnego zadania analizy świadomości, ocierającej się zarówno o twórczość filozoficzną D. von Hildebrandta, jak i o struktury analizy psychologicznej. Twierdzą nawet, że określenie socjologii moralności nie oddaje w pełni istoty moralnego faktu i powinno być zastąpione przez termin: teoria moralnych zjawisk i procesów.Mimo, iż książka nie jest konwencjonalnym podręcznikiem, to podejście do tematu, kompleksowość prowadzonych rozważań i wysuwane hipotezy, pozwalają docenić jej wartość merytoryczną. Autorzy bowiem nie tylko zwracają uwagę na istotne zagadnienia z dziedziny opisowych nauk o moralności, ale też pokazują zależności pomiędzy nimi, a etyką. Tym samym opracowanie ma istotną wartość poznawczą i pozwala przyswoić sobie wiedzę o socjologicznej teorii moralności.
