Recenzja książki: Sekrety kobiet złotnika

Recenzuje: Damian Kopeć

Barwne Wieki średnie
 
Paryż i okolice, rok 1246. Czasy panowania Ludwika IX Świętego. Biedni i zamożni mieszczanie żyją, chorują, umierają, kochają, żenią się, wychowują dzieci, pracują i tracą czas. Choć inaczej się wysławiają, choć posługują się na co dzień innymi rzeczami, są w gruncie rzeczy niezwykle do nas podobni. Pragną szczęścia, szukają go w miłości i w miłostkach, w namiętnościach, w pracy i w zabawie. Żyją często problemami dla nas zrozumiałymi. Gubią się w sieci uczuć i emocji.

Obserwujemy z bliska życie zamożnej rodziny złotnika Szczepana Brunela i jego żony Matyldy. Nastąpił w nim przełom, gdy piętnastoletnia córka Florina wyszła za mąż za niewiele starszego truwera Filipa. Dla Matyldy, która jest bardzo związana ze swoimi dziećmi, to poważna zmiana, nakładająca się na problemy pojawiające się w jej małżeństwie. Dużo od niej starszy Szczepan nie spełnia oczekiwań ciągle jeszcze pełnej życia, spragnionej rozkoszy miłości fizycznej i namiętności żony. Także pozostałe dzieci, które są dla niej sensem życia i oparciem, zaczynają szykować się do opuszczenia domu, myślą o samodzielności. Kobietą targają emocje. Jest zafascynowana kuzynem Filipa, kuśnierzem Wilhelmem Dubourgiem. To przystojny mężczyzna, zwracający na siebie uwagę kobiet, interesujący, choć zarazem budzący niepokój gwałtownością, nutą nieokrzesania. Matylda zauważa, że zakochał się on we Florinie i nie bacząc na nic, pragnie być blisko młodej, szczęśliwej mężatki. Rozterki, niepewności, namiętności opanowują bohaterów i komplikują ich życie. Ulegają im, walczą z nimi, próbują okiełznać lub dają się ponieść fali emocji. Decyzje podejmowane pod wpływem chwilowych namiętności zmieniają życie, nierzadko niszcząc bezpowrotnie to, co latami z mozołem budowano.

Wydana w 1979 roku powieść Sekrety kobiet złotnika zmarłej w 2003 roku Jeanne Bourin ma jakby dwa oblicza. Jedno z nich to owe namiętności, które opanowują jej bohaterów, które zdają się targać nimi jak morskie fale statkiem i zawsze w jakimś stopniu zmieniają ich życie. Drugie to opis życia wybranej grupy ludzi, zamożnych mieszczan, średniowiecznego miasta i jego mieszkańców. To barwny obraz świata praktycznie nam nieznanego, przynajmniej w tej postaci. W powszechnej świadomości bowiem wieki średnie, tysiąc lat z historii Europy, to brud, ignorancja, fanatyzm, niewiedza, śmierć. To ludzie chorzy i zacofani, nieszczęśliwi i prymitywni. Taki obraz średniowiecza jest utrwalany od dawna, usilnie od czasów oświecenia. Choć wybitni mediewiści widzą ten okres inaczej, to niedouczeni bądź zacietrzewieni propagandziści z dziwną lubością i uporem w czarnych barwach opisują nieznany im świat. Okres rozwoju literatury, nauki (powstanie i rozwój uniwersytetów), architektury, malarstwa, sztuki jest dla nich synonimem wszelkiego zła. Z mojego punktu widzenia szczególnie interesujący jest właśnie ów obraz codzienności, widzianej na tle rozkwitającego, tętniącego życiem wielkiego miasta. Szczegóły ukazujące życie, pracę, rozrywki, rolę religii, nauki i sztuki. Zachwycają opisy ulic, sklepów pełnych towarów. Ludzi, którzy zaglądają do kramów, sklepowych witryn. Którzy pracują, bawią się, spotykają, flirtują, robią interesy. Duży nacisk, który położony został na rolę namiętności, na erotyczne fantazje i marzenia, trochę wydaje się zniekształcać obraz ówczesnej rzeczywistości. Choć miłość, również fizyczna, zawsze zajmuje wiele miejsca w życiu społeczeństw, to nie jest jedynym tematem rozmów, myśli i emocji. Swoista erotomania zdaje się być bardziej przeniesiona w czasy średniowiecza z naszej, przepełnionej seksem rzeczywistości. Mniej lub bardziej romantyczna strona Sekretów kobiet złotnika wydaje się być mocno uwypuklona z myślą o współczesnych czytelniczkach, z chęcią sięgających po romanse i tzw. powieści „z pieprzykiem”.

Ciekawym zabiegiem, ułatwiającym lekturę zwłaszcza na początku, jest spis głównych postaci zamieszczony w książce zaraz po przedmowie. Pozwala lepiej zorientować się w gąszczu powiązań między osobami pojawiającymi się na kartach powieści. Bardzo przychylną powieści przedmowę napisała znana francuska mediewistka Regine Pernoud, autorka wielu wybitnych książek popularnonaukowych.

Co jest najbardziej interesujące w tej powieści? Przede wszystkim ukazanie życia w XIII wieku, w średniowieczu nie jako samego pasma udręk, ale jako epoki tętniącej życiem, barwnej i żywiołowej. Odmitologizowanie tych czasów. Zaskakujące dla wielu może być pisanie o Sekwanie, w której można się kąpać, o nawykach porannych kąpieli i mycia rąk przed posiłkami (warto porównać z poglądami naukowymi na temat wody i czystości w XVI i XVII wieku). Zauroczyć mogą opisy zajęć, ubiorów, pieczołowitych przygotowań do codziennych czynności. Zdziwić może pisanie o dbałości o czystość pomieszczeń, o świetnej organizacji pracy w dużym miejskim szpitalu. Wielu spodoba się towarzysząca temu solidna mieszanka emocji i towarzyszących im wydarzeń. Zdrady, romanse, rycerskość, wierność, uleganie namiętnościom i stawianie czoła słabościom - cechy ludzkie nieustannie ścierają się, tworząc, komplikują, niszcząc. Uczucia postaci odmalowane są mocnymi pociągnięciami pędzla. Opisy są pełne detali, rozmachu i uroku. Umiejętności pisarki sprawiają, że doskonale możemy wyobrazić sobie domy, warsztaty, ulice i przemierzających je ludzi. Średniowiecze tu przedstawione to czas ukazany jako ten, w którym ludzie intensywnie żyli i cieszyli się życiem. Historia uczy bowiem, że nie ma czasów, kiedy ludzie tylko męczą się i cierpią. Nawet w najcięższych chwilach, w najtrudniejszych momentach życia ludzie zawsze starają się kochać, przyjaźnić, być w jakiś sposób szczęśliwymi. Szczególną rolę w fabule pełnią kobiety, które - wbrew współczesnym obiegowym opiniom - nie czują się wcale gorsze, stłamszone, zniewolone. Zajmują ważną rolę w życiu rodziny i miasta, mają wpływ na wiele spraw. Potrafią cieszyć się życiem nie mniej niż dzisiaj.