Recenzja książki: Ryszard Kapuściński. Biografia pisarza
Recenzuje: Monika Rituk
Istnieje mnóstwo tekstów – szkiców, recenzji czy opracowań – i pojawia się coraz więcej książek poświęconych twórczości Ryszarda Kapuścińskiego – ale to najnowsza publikacja Znaku, autorstwa Beaty Nowackiej i Zygmunta Ziątka, daje całościowy ogląd pisarstwa reportażysty w zestawieniu z jego życiem zawodowym.
„Ryszard Kapuściński. Biografia pisarza” to tom imponujący pod wieloma względami. Niezwykła skrupulatność badaczy w docieraniu do artykułów poświęconych Kapuścińskiemu idzie tu w parze z iście detektywistyczną pracą dotyczącą odtwarzania przebiegu „kariery” zawodowej: Nowacka i Ziątek opisują kolejne wyprawy twórcy i sprawdzają, jak odzwierciedlał on własną egzystencję, znaczoną wciąż nowymi niebezpiecznymi wojażami, w sztuce: bo dziś już nikt nie ma wątpliwości, że reportaże Kapuścińskiego wykraczają poza ramy literatury użytkowej i publicystyki. Podtytuł książki może być lekko mylący – mamy bowiem do czynienia nie tyle z „biografią pisarza” co z „biografią twórczą” (wątpliwości zresztą rozwiewa nota na czwartej stronie okładki). Beata Nowacka i Zygmunt Ziątek, jakby na przekór współczesnym wojerystyczno-tabloidalnym tendencjom do opisywania przede wszystkim prywatnych stron życia sław wybierają kierunek szlachetny – oczywiście mniej medialny: świadomie wyznaczają granice „intymności”, kwestii osobistych Kapuścińskiego dotykając na tyle, na ile wymaga tego relacja. Niechęć do eksponowania pozaliterackiej sfery w biografii podzielał i sam bohater opowieści – ale należy też podkreślić, że postawa poszukiwacza sensacji kłóciłaby się z przyjętym przez Nowacką i Ziątka popularnonaukowym stylem.
W centrum tej książki sytuuje się nie tyle sam Kapuściński, co obraz Kapuścińskiego przefiltrowany przez jego teksty. Autorzy, choć fascynacji postacią reportażysty nie kryją, nie tworzą też książki-pomnika. Starają się zachować obiektywne spojrzenie i przedstawiać sylwetkę Kapuścińskiego w sposób bezemocjonalny (mimo tego z kilku wykrzykników można by zrezygnować). Zachowują też klasyczną formę biografii, otwierając książkę przypomnieniem dzieciństwa i młodości reportera – doświadczeń, które mogły wpłynąć na najważniejsze życiowe decyzje. Dość szybko rytm tej pozycji zaczynają wyznaczać pierwsze próby pisarstwa Kapuścińskiego i czasem nawet niezrozumiałe decyzje o wyjeździe w miejsca ogarnięte wojną. Tu Nowacka i Ziątek chcą postawić się w roli przewodników i pokazują czytelnikom, w jaki sposób życie bohatera tej publikacji determinowało jego twórczość. Rozplątują pozaplatane wątki biografii i literatury, odkrywają motywacje i inspiracje, szukają międzytekstowych dialogów i starają się także – choć to chyba najtrudniejsze z zadań – przedstawić warsztat Kapuścińskiego. Widać wyraźnie, że w relacji egzystencja-pisarstwo przeważa ten drugi czynnik.
Jednak Beata Nowacka i Zygmunt Ziątek dalecy są od prezentowania monografii, osią konstrukcyjną książki są przecież ważne dla Ryszarda Kapuścińskiego wydarzenia – autorzy publikacji traktują je natomiast jako punkt wyjścia do rozważań na temat literatury reportażowej. Informacje o życiu Kapuścińskiego przetykane są cytatami z jego książek, te stanowią zaś podstawę do szerszego analizowania twórczości. Nowacka i Ziątek uczą więc nie tylko, na co zwracać uwagę podczas lektury, ale starają się też wyznaczyć obszary do interpretowania tekstów, proponują miejscami niemal minirecenzje a to, jak się łatwo domyślić, prowadzić może po pierwsze do lepszego rozumienia dzieł reportażysty, po drugie – do sięgnięcia po nie (w przypadku gdy przygodę z Kapuścińskim chce ktoś zacząć właśnie od tej książki-przewodnika). Nowacka i Ziątek zakreślają też obszary niejasne, przyznają się do bezradności, kiedy do pewnych wiadomości nie uda im się dojść. Proponują sposoby lektury kolejnych pozycji, posiłkując się powstającymi synchronicznie recenzjami, ale też własną kompetencją krytyczno- i historycznoliteracką. Przedstawiają wiele ciekawostek, mimo że opowieści na prawach anegdoty znajduje się tu naprawdę niewiele. Prezentują recepcję dzieł Kapuścińskiego za granicą – i losy samego twórcy. Książkę zamyka wykaz wybranych nagród, jakie przyznano Kapuścińskiemu i bibliograficzne zestawienie pierwszych zagranicznych wydań, przygotowane dzięki zaangażowaniu i pasji Roberta Nowackiego.
W tej publikacji uwagę przykuwa próba zrozumienia Kapuścińskiego – jego poglądów na działalność reportera, ale i na pracę pisarza. Liczy się połączenie tych dwóch sfer, chęć odkrycia zasad rządzących światem. Bez wątpienia „Ryszard Kapuściński. Biografia pisarza” to tom, który pozwoli lepiej przyjrzeć się tekstom tego autora. Opowieść o pasji zrodzona z fascynacji – Nowacka i Ziątek stworzyli naprawdę interesującą książkę.
Monika Rituk
