Recenzja książki: Rozprawa o nienawiści
Recenzuje: mrowka
„Rozprawa o nienawiści”, książka francuskiego filozofa – Andre Glucksmanna – to publikacja, której nie da się czytać bez emocji. Nie może jednak być inaczej, skoro już sam temat budzi kontrowersje. Glucksmann próbuje analizować zjawisko nienawiści – zjawisko, które oficjalnie w cywilizowanym świecie nie ma prawa istnieć. Zresztą od tego autor zaczyna – od prób odsuwania w cień jakichkolwiek przesłanek tego uczucia.
O nienawiści nie chce się dzisiaj mówić, często spotyka się natomiast próby usprawiedliwiania tak gwałtownych emocji. Mniej lub bardziej prozaiczne przyczyny ekstremalnych decyzji mają przesłaniać ich rzeczywiste konsekwencje. Glucksmann chce na nowo odsłonić mechanizmy działania nienawiści, pokazać ją – by w ten sposób nawoływać do jej zniszczenia. Zdaje sobie sprawę z niemożliwości takiego scenariusza, lecz wie też, że trzeba sprowokować dyskusję o tym mało popularnym w filozoficznym dyskursie biegunie odczuć człowieka. Jest Glucksmann celowo kontrowersyjny. Według niego na przykład można mówić o uniwersalnej zdolności do zabijania. Przeciwny jest autor bronieniu tych, którzy w nienawiści odbierają innym życie. Jedna z podstawowych tez głosi, że gniew zakłada świadomość – nie ma zatem dla nienawiści usprawiedliwienia.
W swoim wywodzie nawołuje autor niemal do nienawiści wobec nienawiści. Interesuje się procesem rozwoju tej emocji, zatrzymuje się nad logiką destrukcji, jaką kierują się ludzie nienawiścią opętani. Wskazuje z ogromną pewnością siebie na cechy nienawiści, której – jego zdaniem – nie da się leczyć, która zawsze ma rację, która podjudza tłumy i jest zaraźliwa. Uważa też, że Ben Laden nie skupia wokół siebie sił – a właśnie nienawiść: pokazuje w ten sposób także niszczącą siłę uczucia. Wiadomo, że o nienawiści nie da się mówić dobrze – nikogo więc nie zaskoczy ton filozofa. Pierwsza część książki jest próbą wyodrębnienia zjawiska znanego i niezaskakującego, a przecież wciąż maskowanego, dyplomatycznie i wstydliwie ukrywanego. Glucksmann próbuje dać definicję nienawiści, by przez uświadomienie odbiorcom, czym jest ta postawa, uchronić ich przed konsekwencjami wzmożonego gniewu. Druga część książki to pewnego rodzaju ilustracja wcześniejszych wywodów. Skupia się tu Glucksmann na trzech przejawach nienawiści – kolejno omawia kwestię antysemityzmu, nienawiści do kobiety (zwłaszcza w kulturach islamskich) oraz – terroryzmu. Odnosi się zatem do najbardziej popularnych (i najbardziej nośnych) zagadnień, ale nie poświęca im równej ilości miejsca. Najdłużej opisuje pierwszy wątek – antysemityzm.
Przy omawianiu nienawiści do kobiety sięga w większym stopniu do literatury. Terroryzm oczywiście dostarcza mu coraz to nowych przykładów, motywy antyamerykanizmu czy antyzachodniej nienawiści ubarwiają jeszcze sprawozdania ze stanu współczesnych międzynarodowych konfliktów. Andre Glucksmann obala wiele mitów dotyczących nienawiści: twierdzi między innymi, że nienawiść nie jest ślepa – wbrew powszechnym osądom. Udowadnia to zresztą, przytaczając odpowiednie historie i przykłady. „Rozprawę o nienawiści” czyta się z ciekawością: Glucksmann rzuca nowe światło na sprawy dziejów.
„Rozprawa o nienawiści” to dzieło filozofa, ale nie ma tu ciężkostrawnych teoretycznych wywodów i rozbudowanych prób wnioskowania. Glucksmann wyraźnie woli konkrety i raczej przytacza fakty, a także zajmuje się ich analizą, niż snuje oderwane od rzeczywistości refleksje. Z pewnością „Rozprawa o nienawiści” dotyczy ważnego elementu codziennego życia – w wymiarze lokalnym i globalnym – i nie można przejść nad tą książką obojętnie. Zwłaszcza że skutki nienawiści dosięgnąć mogą każdego. Glucksmann z zacięciem retorycznym przekonuje, że „namiętność tak hermetyczna, pozbawiona drzwi i okien, ignoruje i mierzy wzrokiem pełnym pychy wszelkie odniesienie do zasady realności. Dla niej liczą się nie fakty tylko interpretacje”.
Izabela Mikrut
