Recenzja książki: Rozdarty kontynent: Europa 1950-2017

Recenzuje: Danuta Szelejewska

Zmieniająca się na przestrzeni wieków tożsamość europejska jest zespołem postaw odnoszących się do związku z europejską kulturą i historią. Zwłaszcza ta ostatnia zasługuje na wnikliwą analizę, czego wyrazem stała się książka Rozdarty kontynent. Europa 1950-2017, fragment dziejów widziany oczyma brytyjskiego historyka, specjalizującego się w historii Europy i Niemiec XX wieku.

Chronologicznym porządkiem autor objął wydarzenia, jakie miały miejsce w Europie. Rozpoczynając od czasów ściśle powojennych, Ian Kershaw zaakcentował podział Europy na dwie części. Autor przygląda się panującym wówczas napięciom: wylicza konsekwencje wojny w Korei, analizuje stosunki Moskwy z Pekinem, omawia problemy związane z granicą między Berlinem Zachodnim a terytorium NRD (słynny mur berliński), przygląda się kryzysowi kubańskiemu, wyraża obawy związane z zagrożeniami wojny nuklearnej. Przybliża również działania naprawcze: powołanie do życia Rady Europy, ustanowienie Europejskiej Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, powołanie Europejskiego Trybunału Praw Człowieka. Pisze o zmianach konstytucyjnych oraz o stopniowym odradzaniu się światowego handlu. Szeroko omawia rozpad imperiów (holenderskie, belgijskie, brytyjskie, francuskie), który przekształcił Europę Zachodnią w zbiór państw narodowych o podobnym statusie.

Kolejne strony publikacji są nie tylko interesujące, ale przede wszystkim napawają optymizmem. Kershaw przygląda się destalinizacji, jugosłowiańskiemu komunizmowi oraz sytuacji w państwach bloku wschodniego (Rumunia, Bułgaria, Albania, Czechosłowacja, NRD, Polska, Węgry). Pisze również o powstaniu społeczeństwa konsumpcyjnego w zachodniej części kontynentu, wzroście poziomu imigracji i związanymi z tym kwestiami rasowymi, o wzroście gospodarczym, reformach systemu zabezpieczeń społecznych oraz kryzysie naftowym.

Następne rozdziały Rozdartego kontynentu obfitują w przemyślenia związane z kulturą i sztuką, wiarą oraz religią, a także ze zmianą wartości społecznych i kulturowych. Wreszcie – wraz z upadkiem ZSRR – nastąpiło wyrwanie „z korzeniami” starego porządku w Europie Wschodniej. Autor wyjaśnia, iż nastąpił wówczas aktywny sprzeciw wobec komunistycznej władzy w Polsce i innych krajach bloku sowieckiego. W przemyśleniach Kershawa nie brakuje faktów ukazujących dramatyczny rozpad Jugosławii. Jest również analiza zmian, będących następstwem ataków terrorystycznych w Stanach Zjednoczonych oraz wojen w Afganistanie i Iraku. Zostały także wyliczone kryzysy: wzrost zadłużenia państw europejskich, napływ uchodźców, zwiększenie się liczby ataków terrorystycznych, kryzys na Ukrainie oraz wystąpienie Wielkiej Brytanii z szeregów Unii Europejskiej. Jest i spojrzenie ku przyszłości, z wszystkimi jej perspektywami oraz problemami.

Ian Kershaw, dzięki swoim wnikliwym dociekaniom, dokonał wielkiego dzieła. Zebrana w całość i uporządkowana ogromna ilość faktów dowodzi znajomości tematu, a także olbrzymiego nakładu pracy. Opisane w interesujący sposób wydarzenia z przeszłości zostały wzbogacone rozpoczynającymi każdy rozdział wypowiedziami historyków, prawników, dyplomatów, poetów i filozofów. Są fragmenty przemówień, deklaracji, pamiętników. Pomocą służą dobrze opisane czarno-białe zdjęcia dziejowych wydarzeń, mapy, przypisy, obszerna bibliografia, źródła ilustracji oraz ułożony w porządku alfabetycznym indeks osób.

Publikacja Wydawnictwa Znak przeznaczona jest przede wszystkim dla miłośników historii, chociaż niewykluczone, iż sięgnie po nią czytelnik zainteresowany burzliwymi kolejami dziejów miejsca, w którym przyszło nam żyć.

Tagi: historyczne