Osobowość przestępcy
Niekiedy sekwencja wydarzeń w naszym życiu prowadzi do dokonania złych wyborów. Powoduje to – uświadomione bądź nie – konsekwencje, niekiedy bolesne nie tylko dla nas, ale i dla otoczenia. Czym podyktowane jest jednak wkroczenie na drogę przestępstwa? Jakie podłoże mają zatargi z prawem, poczynając od gróźb czy napadów, po pozbawienie kogoś życia? Czy przestępczość to sposób na życie, czy może raczej wynikowa szeregu zbiegów okoliczności oraz ludzi spotykanych w życiu? Odpowiedź na te pytania z pewnością pozwoliłaby w znacznym stopniu ograniczyć ilość czynów karalnych i uchronić wiele osób – zarówno ofiar, jak i sprawców - przed dramatycznymi konsekwencjami popełnianych przestępstw.
Bardzo istotny w kontekście rozwoju społecznego, jak i prawa karnego oraz poczucia bezpieczeństwa obywateli temat podjęła dr Barbara Toroń, adiunkt w Katedrze Seksuologii, Poradnictwa i Resocjalizacji Uniwersytetu Zielonogórskiego, odznaczona brązową odznaką za zasługi w pracy penitencjarnej przez Ministra Sprawiedliwości. Wyrazem zainteresowania tematem i dogłębnej jego znajomości jest pozycja oficyny IMPULS: Przestępczość skazanych kobiet i mężczyzn w perspektywie biograficznej. Opierając się na teoriach drogi życiowej jako jednym z elementów mających wpływ na zachowania przestępcze, autorka przedstawia postawy skazanych kobiet i mężczyzn, ukazując ich systemy wartości, pozwalające usprawiedliwiać wszystkie czyny. Pozycja jest nie tylko lekturą frapującą, dotyczy bowiem modeli osobowości, tożsamości oraz stylu życia w kontekście potencjalnych zachowań przestępczych, ale stanowi też nieocenione źródło informacji o motywach wkroczenia na drogę przestępczą. Powinna ona znaleźć się nie tylko w biblioteczce każdego pracownika więziennictwa czy domu poprawczego, ale również pedagogów, socjologów czy wreszcie rodziców, którzy obserwują u swoich dzieci niepokojące zachowania.
Opracowanie składa się z czterech rozdziałów. Pierwszy omawia kryminologiczne teorie przestępczości, czyli podejmuje próbę uzasadnienia m.in. społecznych i biologicznych czynników oddziałujących na zachowanie się ludzi wkraczających na ścieżkę przestępstwa. Wyjaśniając przyczyny pojawienia się zachowań kolidujących z obowiązującymi normami, autorka przytacza teorie biologiczne (antropologiczne), psychologiczne, socjologiczne, ekonomiczne oraz przywołuje pojęcie stylu życia w odniesieniu do teorii przestępczości.
Rozdział drugi stanowi przybliżenie wybranej drogi metodologicznej – modelu badań jakościowych, a także biografii jako metody badań humanistycznych. Autorka określa również przedmiot badań, czyli zachowania przestępcze osób pozbawionych wolności, formułuje cele projektu badawczego oraz omawia zastosowane techniki badawcze. Opisane metody posłużyły jako środek gromadzenia danych o przestępcach odbywających karę pozbawienia wolności w Zakładzie Karnym w Krzywańcu oraz w Areszcie Śledczym w Nowej Soli. Z uwagi na kierunek podjętych przez Toroń badań, zajmuje się ona przede wszystkim grupą społeczną złożoną z recydywistów. Każdy z prezentowanych przypadków został rozpatrzony w szerszej perspektywie, autorka prezentuje bowiem holistyczne podejście do zbiorowości więźniów.
Rozdział trzeci stanowi analizę indywidualnych przypadków – recydywistów oraz odbywających karę po raz pierwszy. Badania te, przeprowadzane w latach 2008 do 2011, są nie tylko odzwierciedleniem życia współczesnych przestępców, ale stanowią także źródło cennych informacji, możliwych do wykorzystania pod kątem resocjalizacji, a także zapobiegania przestępstwom. Uwzględniają bowiem warunki sprzyjające niedostosowaniu społecznemu oraz pokazują stopień wpływu jednostek penitencjarnych na kształtowanie się tzw. osobowości przestępczej. Materiał ten stanowi podstawę do wyciągnięcia wniosków zawartych w ostatnim rozdziale, a – być może – będzie punktem wyjścia do dalszych badań.
Opracowanie Przestępczość skazanych kobiet i mężczyzn w perspektywie biograficznej nie wyczerpuje oczywiście poruszanego tematu, a jednak zwraca uwagę na bardzo znaczące kwestie – na wpływ różnych czynników na kształtowanie się osobowości jednostki, zdolnej do popełnienia czynu karalnego. Badania Toroń stanowią krok w przyszłość, bowiem analiza przyczyn dokonywania przestępstw ma kluczowe znaczenie w resocjalizacji, a także w podejmowaniu szeroko zakrojonych działań i programów, mających na celu pokazanie innej drogi, nie tylko drogi przestępstwa.
