Recenzja książki: Poza Warszawą. Arcydzieła plastyki XIX i XX wieku w świątyniach, rezydencjach i przestrzeni publicznej Mazowsza
Recenzuje: Sławomir Krempa
Drugi tom, zatytułowany Arcydzieła plastyki XIX i XX wieku w świątyniach, rezydencjach i przestrzeni publicznej Mazowsza, to swoisty przewodnik po mało znanych dziełach sztuki, znajdujących się dziś na terenie województwa mazowieckiego. Dla fachowców stanowił będzie wstęp do prowadzenia dalszych badań nad dotąd zapomnianymi tekstami kultury, dla miłośników zaś i pasjonatów – zachętę do poznawania zapomnianych zakątków Mazowsza.
Zacznijmy od tego, że tekst ten pisany jest z perspektywy miłośnika sztuki, nie fachowca, pasjonata, a nie znawcy. Twórcami zaś pasjonujących, choć króciutkich monografii zamieszczonych w tomie są specjaliści, naukowcy czy muzealnicy zajmujący się sztuką Mazowsza.
Nie znaczy to jednak, że język publikacji jest hermetyczny. Przeciwnie – dużym walorom merytorycznym i obszernej bibliografii towarzyszy tu przystępna, atrakcyjna, niemal eseistyczna forma. Całość czyta się z przyjemnością, fachowy komentarz zaś pozwala docenić walory omawianych dzieł. Przyjemność ta jest tym większa, że tekstowi towarzyszą sporych rozmiarów zdjęcia. Nie, raczej nie zastąpią one samodzielnej wyprawy do opisywanych miejsc celem poznania poszczególnych dzieł sztuki, natomiast zachęcają do wertowania publikacji i do tego, by wybrać się z nią w ręku do miejscowości sąsiadujących z Warszawą. Książka wydana jest bardzo starannie, wrażenie robi estetyczny skład, atrakcyjny projekt i dbałość o stronę językową publikacji. Książka zaś jest na tyle lekka, by mogła zmieścić się w plecaku podczas wyprawy poza miasto.
Wraz z autorami wybieramy się więc do Grodziska Mazowieckiego, by odkryć obrazy Filippo Castaldiego w kościele św. Anny i zwiedzić dwór w Jordanowicach. Jedziemy do Goźlina, by docenić zapierające dech w piersiach wnętrze drewnianej świątyni. W Wyszkowie oglądamy klasycystyczne obrazy, poznajemy twórczość zapomnianego malarza królewskiego Józefa Wahla. Miłośnicy literatury ze szczególną przyjemnością zawitają do Opinogóry, gdzie mieściły się włości Krasińskich. Odkryją też Płock – tak piękny, a przecież pozostający w cieniu stolicy, podobnie jak większość omawianych w publikacji miejsc. Nieznane swe oblicze ujawni dotąd Chełmoński, którego z malarstwem religijnym zdecydowanie się nie kojarzy. Są ślady Dunikowskiego i Nowosielskiego, Zemły i Reklewskiej, Jarnuszkiewicza i Otta. A ich prace to tylko niektóre spośród 50 omawianych dzieł sztuki czy opisywanych obiektów.
Co ważne, twórcy publikacji nie deprecjonują sztuki tradycyjnej, powiedzmy – konwencjonalnej. Doceniają kunszt i warsztat artystów-akademików. Dostrzegają wartość w sformalizowanej przecież sztuce religijnej. To właśnie malarstwo religijne, rzeźba, rzadziej – architektura dominują w publikacji.
Nauczyciele i miłośnicy regionu, naukowcy zajmujący się sztuką Mazowsza i pasjonaci, a także wszyscy, którzy chcieliby po prostu w weekend wybrać się na wyprawę po okolicach Warszawy, śladami niezwykłych, choć nieco zapomnianych dzieł sztuki – do nich właśnie kierowane są publikacje z serii Poza Warszawą. Każdy z odbiorców dostrzeże w nich inną warstwę, każdy wykorzysta zdobytą wiedzę i informacje w nieco inny sposób, każdy też – zapewne – wybierze jako przedmiot dalszego zainteresowania nieco inny obiekt czy dzieło sztuki. Świadczy to o uniwersalności omawianej publikacji. Zarówno jako praca popularyzatorska, jak również jako punkt wyjścia do dalszych badań spełnia ona swą rolę wyśmienicie.
