Recenzja książki: Ponętna, uległa, akuratna...: Ideał i wizerunek kobiety polskiej pierwszej połowy XIX wieku
Recenzuje: Danuta Szelejewska
Kobieta od zawsze była tą, która nie ustępuje godnością mężczyźnie. Już w starotestamentalnej księdze Genesis znajdujemy stwierdzenie: „Stworzył więc Bóg człowieka na swój obraz, na obraz Boży go stworzył: stworzył mężczyznę i niewiastę” (por. Rdz 1, 27). Jednak analiza postrzegania kobiety na przestrzeni wieków ukazuje coś zupełnie odmiennego. Książka „Ponętna, uległa, akuratna…” stanowi studium tematyczne, którego treścią jest „Ideał i wizerunek kobiety polskiej pierwszej połowy XIX wieku”.
Autorka opierając się na kodeksach obyczajowych i utworach poradnikowych, analizuje sytuację kobiet żyjących w rodzinach o różnym statusie społecznym, w których zobowiązane były postępować odpowiednio do pełnionych przez siebie funkcji. Omawia również metody kształcenia, pracy zawodowej i działalności społecznej, charakterystycznej dla ówczesnych czasów.
Mimo tego, że w opisywanym okresie wszystkie kobiety pozostawały w cieniu mężczyzn, starając się być dobrymi gospodyniami, żonami i matkami, wiele z nich korzystało z możliwości działania na arenie życia publicznego. Filantropia i przedsięwzięcia patriotyczne to sposoby, które pozwalały im na zyskanie akceptacji, aprobaty a nawet uznania. By osiągnąć to, co zamierzały, musiały przestrzegać norm i zachowań, które w ówczesnych czasach stanowiły bezwzględny nakaz, niezmienialny pod żadnym pozorem.
Konkretne obwarowania dotyczyły wszystkich dziedzin życia. Prowadzenie rozmów, pisanie listów, zachowania wobec mężczyzn, a także spożywanie posiłków i odwiedziny, to tylko niektóre spośród kwestii poruszonych przez autorkę. Dziewiętnastowieczna kobieta zobowiązana była nawet do zachowania odpowiedniej postawy podczas stania, siedzenia chodzenia.
Rozważania Małgorzaty Stawiak–Ososińskiej uzupełnione są o „Wierszowane porady dla kobiet”. W krótkich i wpadających w ucho rymowankach (wszystkie datowane są na wiek XIX), autorzy odnoszą się do charakteru kobiety. Chwaląc cechy pożądane i ganiąc te, które koniecznie należy wyplenić, opisują zachowania wśród ludzi i przeznaczenie kobiety, a także jasno określają obowiązki wobec ojczyzny oraz potrzebę troski o zdrowie.
Dzięki poznanym stereotypom zachowań czytelnik łatwo zauważy, że tytułowa ponętność, uległość i akuratność to cechy, jakimi musiała charakteryzować się kobieta pierwszej połowy XIX wieku. W oczy rzuca się uświadomiona przez autorkę zależność: ta, która najpierw musiała być wzorową córką i siostrą, z upływem lat życia stawała się wzorową żoną i gospodynią, by u jego schyłku stać się idealną babcią.
Książka napisana jest w sposób ciekawy. Wielość cytatów pochodzących z oryginalnych dziewiętnastowiecznych poradników czyni ją wiarygodną. Przeznaczona przede wszystkim dla kobiet pozwoli skonfrontować współczesne normy i zachowania z ówczesnymi. Czasom obecnym w wielu sytuacjach przydałoby się zastosowanie porad i dyrektyw oraz zakazów i upomnień charakterystycznych dla pierwszej połowy XIX wieku, co znalazłoby pozytywne odzwierciedlenie w różnorakich sytuacjach życiowych i towarzyskich.
