Recenzja książki: Polskie tradycje rodzinne

Recenzuje: Damian Kopeć

Rytuały świąteczne i różnych ważnych dni

Gdyby nie było zwykłych dni, nie byłoby również dni świątecznych. I te, i te są nam w życiu potrzebne. Święta nie tylko zapewniają nam odpoczynek, wyrywają nas również z kieratu codzienności, pozwalają na życie spojrzeć spoza perspektywy codziennych trudności i obowiązków. Święta to nie tylko radość chwili, która właśnie trwa, to również skupienie się w danym dniu na przeszłości i teraźniejszości, na tradycji i osobistych wspomnieniach. To przypomnienie sobie, że nie jesteśmy pierwsi, ani ostatni, że wpisujemy się w ciąg żywotów wielu ludzi, naszych przodków, jesteśmy ich spadkobiercami i kontynuatorami, od których zależy to, jak będzie wyglądać przyszłość.

Dni świąteczne przeżywa się zazwyczaj w rodzinie, wśród osób nam najbliższych, z którymi dzielimy radości i smutki, wspólną pamięć i teraźniejszość. Z którymi łączą nas wyjątkowe więzy. Nie dziwne jest zatem, że człowiek jako istota społeczna chce chwile wyjątkowe przeżywać właśnie w tym gronie, często - przy wspólnym stole. Bogata uczta ma podkreślać wyjątkowy, uroczysty charakter chwili, odróżniać ten dzień od wielu innych. To poprzez takie spotkania życie nabiera głębszego sensu, poznajemy się, wymieniamy wiedzą i wspomnieniami, emocjami i myślami nas zaprzątającymi. Doświadczamy, co to znaczy - być rodziną, w szerszym sensie.

Książka Polskie tradycje rodzinne jest próbą zebrania w jednym miejscu wiedzy o sposobach świętowania ważnych momentów w naszym życiu. Nie jest to praca stricte naukowa, sucha i napisana konkretnym, pozbawionym emocji językiem. To raczej forma gawędy o życiu i jego przełomowych momentach, o tym, jak staramy się je uczcić w sposób wyjątkowy. To opowieść o rytuałach, które są bliskie każdemu człowiekowi. Nie jest możliwe zebranie w jednym miejscu wszystkich tradycji, które mają różne swoje odmiany, ulegają stałym przemianom i modyfikacjom. Liczne są takie, których zasięg jest niewielki, które dotyczą bardzo wąskich grup czy odchodzą powoli w zapomnienie. Tradycje bowiem trwają, dopóki ktoś o nie dba, komuś na nich zależy.

„Książka przedstawia tradycje rodzinne kultywowane w polskich domach od XIX w., a niekiedy znacznie wcześniej. Autorka starała się zajrzeć przez okno literatury pamiętnikarskiej i biograficznej do domów arystokratycznych, ziemiańskich, mieszczańskich i chłopskich, gdy świętowano w nich narodziny, chrzciny, śluby i trzydzieści innych okazji wspólnego przeżywania radości, a niekiedy smutku.”

Nie ma tu zbyt wielu "nowych świeckich tradycji", niektóre z nich bowiem są zaledwie zwyczajami i nie wiadomo, czy przyjmą się na stałe. Naturalne jest natomiast, że większość świąt czy ważnych dni tu opisanych związana jest z chrześcijaństwem i tradycją katolicką. Autorka nie ma zamiaru opisywać wszystkiego, dokonuje własnego wyboru, zwracając uwagę na to, co według niej wartościowe i przekraczające progi chwilowej mody.

Książka podzielona jest na części związane z kolejnymi etapami życia człowieka: z dzieciństwem, młodością, wiekiem dojrzałym. W każdej z nich mamy zawartych kilka lub kilkanaście rozdziałów poświęconych ważnym z punktu widzenia osobistego i społecznego momentom życia. Jest tu miejsce na wybór imienia, urodziny, chrzest, maturę, ślub i wesele, rocznice małżeńskie, śluby zakonne, dzień święceń kapłańskich, Dzień Babci i Dzień Dziadka, ostatnie pożegnanie. Każdy rozdział zawiera teksty-refleksje, bogate w cytaty i przemyślenia różnych osób, w tym wielu znanych, tworzących naszą kulturę narodową. Tekstowi towarzyszą ryciny i zdjęcia tematycznie z nim związane.

Autorka, doktor habilitowany nauk prawnych, pisze językiem bardzo bogatym, ogólnie zrozumiałym, choć niełatwym, a być może nawet zbyt trudnym dla osób słabo oczytanych. Można potraktować jako pewien minus książki, że osoby niewykształcone, nieoczytane mogą mieć problemy z jej lekturą. Autorka używa złożonych zdań, konstrukcji odbiegających od tych używanych w języku codziennym, gazetowym. Większy nacisk kładzie - trochę z konieczności - na historię niż na stan obecny obyczajowości.

Książka jest pięknie wydana, w twardej solidnej oprawie. Kończy ją kilkustronicowa bibliografia, ciekawa dla zainteresowanych dalszymi studiami w zakresie poszczególnych tematów. Książka jest rodzajem przewodnika, który można czytać w dowolnej kolejności, sięgając po to, co nas w danym momencie interesuje. To nie tylko opis, ale i pogłębiona refleksja nad obyczajami związanymi z naszą kulturą narodową. Swoisty pomost między nowymi a dawnymi laty, próbujący opisać to, co zanika i to, co jeszcze trwa. Naród bez pamięci, bez przeszłości nie przetrwa. Widzimy to w historii ludzkości, biorąc pod uwagę recepty na trwanie i rozwijanie się poszczególnych nacji. Widzimy to na przykładzie narodu przez wieki pozbawionego własnego państwa czyli Żydów. Bez tradycji, religii, zapatrzenia w przeszłość i szacunku do niej jako naród z pewnością by już nie istnieli. Szanujmy zatem nie tylko wspomnienia, ale i tradycje, które nas w jakiś sposób wyróżniają. To nasze dziedzictwo i gwarancja przetrwania w nowoczesnym, naturalnie zróżnicowanym i nieustannie zmieniającym się świecie.