Recenzja książki: Pokuszenie historyczne. Ze świata szabel i kontuszy

Recenzuje: milwaukee meg

Historia, ta ogółowi znana i kochana, zawsze zarasta mchem mitów, wyobrażeń, uproszczeń i autorytarnych stwierdzeń bez pokrycia. Wiele faktów siłą bezwładu powszechnie przyjmuje się za pewne i bezdyskusyjne, a jakiekolwiek pytania nawet nie próbują zostać zakwestionowane. Znacząca większość historycznych książek tej sytuacji nie zmienia, albo powtarzając te same opowieści, niejako przedkładając zrozumiałość tekstu nad złożoność opisywanych wydarzeń, albo będąc tekstami bardziej specjalistycznymi, przeznaczonymi dla miłośników tematu. Dlatego też takie książki jak „Pokuszenie historyczne. Ze świata szabel i kontuszy” jednego z wybitniejszych polskich historyków, Janusza Tazbira, są zawsze potrzebne i mile widziane na bibliotecznych półkach i w czytelniczych rękach.

Jest to bowiem zbiór esejów poświęconych historii Polski w jak najszerszym tego słowa znaczeniu. Począwszy od opisu szlacheckich obyczajów, religii, polskich elit czy powstań, na rozważaniach o znaczeniu „Kamieni na szaniec” skończywszy. Tazbir w krótkich acz treściwych literackich szkicach przedstawia niespotykane gdzie indziej wydarzenia i przeciera nowe ścieżki interpretacji znanych już faktów, pokazując, że historia, którą znamy, niewiele ma wspólnego z tym, co się naprawdę wydarzyło. „Pokuszenie…” to zbiór ciekawostek i komentarzy, historyczny i literacki groch z kapustą, będący dla czytelnika rozrywką wybitnie intelektualną.

Podstawą tej książki jest to, że autor naprawdę wie, o czym mówi i o czym mówić zdecydowanie ma. Nie powtarza komunałów, nie bawi się w przybliżanie historii poprzez opisywanie najbardziej znanych wydarzeń i wyciąganie z nich odrobinę innych niż reszta wniosków, by wydać się oryginalnym. Nie, Tazbir wyciąga na światło dzienne fakty i informacje, które gdzie indziej trudno spotkać; nie tylko zadaje niebanalne i niesztampowe pytania, ale często stara się udzielić na nie wyczerpującej i zaskakującej odpowiedzi, nie podpierając się słowami ostatecznej mądrości „jak oczywiście wiadomo”, które to stanowią podstawowy i niezbijany argument w dużej ilości dzieł popularnonaukowych. Obalany jest tu stereotyp za stereotypem, uproszczenia odrzucane są z naukowym zacięciem.

Warto także zauważyć, że jest to gratka nie tylko dla miłośników historii, ale dla ludzi o humanistycznych zainteresowaniach w ogóle. Wiele się tu mówi o książkach, literaturze i jej roli w kształtowaniu historii oraz jej postrzegania przez szerokie rzesze ludności. Nie dość, że jest to możliwość zapoznania się z całkiem interesującymi interpretacjami dzieł znanych i kochanych jak „Zemsta”, to na podstawie „Pokuszenia…” stworzyć można listę lektur na najbliższe kilka miesięcy. Miłe jest też, że autor wydaje się czytelnika cenić i docenia jego zdolności intelektualne; nie wykłada materiału a raczej opowiada i wyraża własne przemyślenia. Pisze przejrzyście i ciekawie, może nie rzucając żartami na prawo i lewo, ale też nie pozwalając sobie na zanudzanie czytelnika. Tyle tylko, że nie jest to tekst tak naprawdę prosty i nad lekturą trzeba się skoncentrować. W wypadku tak interesującej pozycji nie jest to jednak raczej problem.

Jedynym mankamentem tej książki, jaki można znaleźć i to po chwili zastanowienia, jest mała spoistość tekstu. Króciutkie eseje składają się głównie z ciekawostek połączonych ze sobą czasem chyba tylko dzięki metodzie wolnych skojarzeń. Pozostawia to spory niedosyt, gdyż każdy wciągający i wybitnie interesujący temat dostaje swój przydział paru akapitów, by więcej się nie objawić; wiele pojedynczych akapitów potrafi wzbudzić apetyt na bardziej wyczerpujące ujęcie tematu, ale, oczywiście, go nie zaspokoić.

„Pokuszenie historyczne” Janusza Tazbira to książka dla wszystkich tych, którzy chcą poznać historię naprawdę niebanalną i niecodzienną. Dobrze napisane, pokazujące wydarzenia znane i nieznane z całkowicie nowej strony eseje powinny zapewnić intelektualną rozrywkę każdemu, kto po nie sięgnie. Zdecydowanie warte tej chwili wytężonej uwagi i koncentracji, jakiej potrzeba, by w pełni zrozumieć i nacieszyć się tym fascynującym dziełem.